Zastosowanie ultradźwięków w leczeniu powypadkowym i pooperacyjnym u zwierząt

Głównym celem rehabilitacji jest wybór takiego postępowania terapeutycznego, które skróci czas wyłączenia pacjenta z aktywności fizycznej, hospitalizacji oraz przyśpieszy jego powrót do stanu sprzed wypadku.

Przed przystąpieniem do rehabilitacji należy przygotować jej szczegółowy program w oparciu o rodzaj schorzenia oraz aktualny stan pacjenta. Sukces zależy od dobrania odpowiedniej metody oraz zastosowania odpowiednich parametrów zabiegu.

Metody fizykalne znalazły swoje zastosowanie w medycynie weterynaryjnej jako narzędzie przyśpieszające powrót do zdrowia, w walce z bólem, w stanach powypadkowych, ale również w chorobach przewlekłych.

Jednym w powszechnie wykorzystywanych zabiegów fizykalnych są ultradźwięki. Metoda ta opiera się na drganiach mechanicznych o częstotliwości wyższej niż 20 000 Hz. Ich działanie biologiczne polega na zmianach miejscowych (termicznych, mechanicznych oraz fizykochemicznych) w miejscu bezpośredniego ich oddziaływania oraz zmianach ogólnych w dalszych narządach w celu rozgrzania tkanek głębokich.

Obecnie większość aparatów pracuje na częstotliwościach 1 i 3 MHz, powodując mikromasaż, który stymuluje angiogenezę, uwalnia czynnik wzrostu oraz pobudza produkcję kolagenu. Do biologicznych skutków działania ultradźwięków zaliczamy: poprawę krążenia, przyśpieszenie przemiany materii, podwyższenie progu bólu, zwiększenie rozciągliwości włókien kolagenowych, przyspieszenie regeneracji, co w efekcie wspomaga procesy prawidłowego gojenia się tkanki kostnej i tkanek miękkich.

Możliwości wykorzystania ultradźwięków w leczeniu urazów

Jako metodę fizykalną ultradźwięki powszechnie wykorzystuje się w walce z takimi schorzeniami, jak:

• zapalenie okołostawowe,
• przykurcze mięśniowe,
• blizny,
• lekkie i poważne urazy powypadkowe,
• w złamaniach kości,
• urazach kręgosłupa czy w medycynie sportowej, szczególnie gdy towarzyszą temu przedłużający się zrost kostny oraz zespoły bólowe.

Przed rozpoczęciem zabiegu należy dokładnie przeanalizować jego cel, pamiętając o tym, by nie nadźwiękawiać okolicy klatki piersiowej (serca, płuc), narządów miąższowych jamy brzusznej, mózgu, rdzenia przedłużonego oraz jąder, ponadto niewskazane jest wykorzystywanie tej metody przy zmianach nowotworowych, u ciężarnych samic oraz kości w okresie wzrostu. Choroby, takie jak: niewydolność krążeniowa, ostre infekcje i stany zapalne oraz cukrzyca, również stanowią przeciwwskazania.

W leczeniu złamań liczy się czas

Złamanie to przerwanie ciągłości kości występujące wskutek sił działających w różnych kierunkach. Z kolei gojenie złamań to procesy naprawcze przebiegające w następujących po sobie etapach.

Jeśli proces odbudowy kości po urazie lub zabiegu operacyjnym następuje powyżej 3 miesięcy, to mamy do czynienia z opóźnionym zrostem kostnym, natomiast jeśli trwa dłużej niż pół roku, możemy stwierdzić brak zrostu kostnego. Do czynników mających wpływ na opóźniony zrost lub jego brak należą m.in.: złamania wieloodłamowe, słabe ukrwienie w okolicy złamania czy infekcje.

W skutek tego wydłużają się: czas utrzymywania zwierzęcia w warunkach domowych, brak swobodnego poruszania się, wyłączenie z treningów oraz chodzenie na smyczy, które w przypadku większości ras aktywnych stanowią poważny problem zarówno dla nich, jak i właścicieli. Ponadto towarzyszą temu długotrwały stres zwierzęcia, cierpienie oraz frustracja właściciela.

Problemy w procesie gojenia się złamań

Nieprawidłowy proces gojenia się kości jest wynikiem wielu czynników, takich jak: źle wykonany zabieg operacyjny, nieodpowiednio dobrane metody leczenia, zbyt późna wizyta u lekarza weterynarii czy zaniechanie przez właściciela.

Należy wymienić także pozostałe przyczyny powikłań w procesie gojenia, jak: przebyte infekcje, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia ukrwienia fragmentów kostnych na skutek przebytego urazu, niektóre leki, hormony czy wiek zwierzęcia, na które lekarz nie ma wpływu.

Większość trudności w procesie gojenia się tkanki kostnej wynika z problemów powstałych w pierwszym tygodniu po złamaniu. W przypadku doboru nieodpowiedniej techniki leczenia procesy biologiczne przebiegają prawidłowo, natomiast pojawiają się problemy z leczeniem, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie. Powodem tego rodzaju problemów może być chociażby infekcja w miejscu złamania lub wcześniej wspominany nieprawidłowo wykonany zabieg chirurgiczny.

Kolejny grupa to zaburzenia funkcji biologicznych prowadzące do nieefektywności prawidłowego leczenia, które powodowane są m.in. przez: radioterapię, niesteroidowe leki przeciwzapalne, miejscowe odnerwienie kości. Czynniki te stanowią powikłanie leczenia pooperacyjnego mającego na celu uśmierzenie bólu i cierpienia zwierzęcia.

Ostatnia grupa zaburzeń procesu gojenia stanowi połączenie dwóch poprzednich.

Wykorzystanie ultradźwięków jako metody fizykalnej w leczeniu złamań

Kończyny dźwigają ciężar ciała i umożliwiają poruszanie się. Poważne urazy, wypadki, złamania w konsekwencji mogą powodować zniekształcenia stawu, zaburzenia chodu, a także długotrwale wyłączenie z normalnego funkcjonowania zwierzęcia oraz pogarszający się stan emocjonalny. W przypadku zwierząt dużych, ciężkich lub starszych proces gojenia może się wydłużać i powodować dalsze konsekwencje.

Rehabilitacja w ortopedii jest istotna na każdym etapie powrotu do zdrowia – od momentu po samym uszkodzeniu struktury kostnej do okresu pooperacyjnego. Dzięki rozwijającej się fizjoterapii w weterynarii możemy z większym skutkiem usprawnić pacjenta. Niestety większość zabiegów możemy stosować dopiero po ustąpieniu objawów, czyli po nastawieniu złamania bądź po zabiegu chirurgicznym.

Rehabilitację można zacząć już następnego dnia po operacji, jednak w zależności od rodzaju zabiegu należy wziąć pod uwagę wiele obwarowań, jak: metalowe wstawki, gwoździe, gips. Takie postępowanie pozwala uniknąć powikłań miejscowych i ogólnych, zapobiega martwicy głowy kości udowej czy powstaniu stawu rzekomego.

Rehabilitacja przy opóźnionym zroście kostnym

Opóźniony zrost kostny (ang. delayed union) to moment, w którym występują kliniczne i radiologiczne objawy przedłużonego czasu gojenia tkanki kostnej w miejscu złamania, a sam proces gojenia postępuje dużo wolniej niż powinien w danym przypadku klinicznym. Do objawów należą m.in.: obrzęk, wzrost emisji ciepła w miejscu złamania, zaczerwienienie oraz ból. W wyniku braku zrostu kostnego, kiedy w miejscu złamania zakończy sie proces angio- i osteogenezy, może dojść do powstania stawu rzekomego.

Jedną z szeroko wykorzystywanych metod przy użyciu ultradźwięków jest LIPUS (ang. low-intesity pulsed ultrasound), czyli zastosowanie pulsacyjnych ultradźwięków o małym natężeniu, które nie wykazuje oddziaływania termicznego.

Sygnał o niskim natężeniu oddziałuje na mechanoreceptory znajdujące się na powierzchni komórek, następuje uruchomienie kaskady wewnątrzkomórkowej przekazania sygnałów komórkowych odgrywających istotną rolę w gojeniu złamań.

Kiedy należy zachować ostrożność przy stosowaniu ultradźwięków?

Jak każda metoda fizykalna, której zaletą jest korzystny wpływ na komórki i ich regenerację, ultradźwięki mają również negatywne skutki. Nie powinno się wykonywać zabiegów w przypadku urazów w stanie ostrym oraz u osobników, u których nie zakończył sie jeszcze wzrost kostny, ze względu na ryzyko wczesnego zamknięcia sie obszarów wzrostu. Choroba nowotworowa oraz metalowe implanty po operacji w przypadku złamań także będą stanowiły przeszkodę ze względu na właściwości termiczne metody.

Jak dobrać odpowiednie parametry

Częstotliwość wykonywanego zabiegu decyduje o głębokości penetracji ultradźwięków, a co za tym idzie – im jest ona większa, tym penetracja jest mniejsza – i odwrotnie. Wzrasta także efekt cieplny. Parametry o częstotliwości 1 MHz wnikają na głębokość od 1,5 do 5 cm, natomiast 3 MHz – 0,5-3 cm. Wyższe częstotliwości wykorzystywane są do struktur powierzchownych.

Podczas zabiegu osoba go wykonująca powinna cały czas obserwować zwierzę, ponieważ próg bólu i tolerancji jest indywidualny u każdego osobnika. Ponadto należy sprawdzać ciepłotę miejsca poddanego zabiegowi. Co do liczby wykonanych zabiegów, powinno odbyć się 10 serii dzień po dniu bądź z odstępem jednodniowym. Jeśli dojdzie do złamań dystalnych partii kończyn w obrębie stawu nadgarstka, skokowego bądź okolicy kości paliczków, można zastosować metodę podwodną, poruszając głowicą w odległości ok. 1,5 cm od miejsca złamania.

W przypadku bólu można wykonać terapię łączoną poprzez podanie przezskórnie leków przeciwbólowego i przeciwobrzękowego i zastosowanie ultradźwięków.

Podsumowanie

Zespoły bólowe, uszkodzenia kończyn i kręgosłupa oraz zmiany patologiczne upośledzają sprawność i wydolność chodu zwierzęcia, wpływając przy tym na pogarszający się jego stan psychiczny.

Od czasu zaprezentowania terapii z wykorzystaniem ultradźwięków stała się ona jedną z najbardziej wykorzystywanych metod w przywracaniu sprawności pacjentom pooperacyjnym.

Powodzenie leczenia operacyjnego szacuje się na 70-90%, w zależności od typu złamania i metody chirurgicznej. Dlatego wykorzystanie metod fizykalnych stanowi alternatywę w stymulowaniu zrostu kostnego.

dr Katarzyna Pęzińska-Kijak
Pracownia Anatomii Zwierząt
Wydziału Biotechnologii i Hodowli Zwierząt
Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie
Przychodnia Rehabilitacji Weterynaryjnej VETICO w Szczecinie