Prof. dr hab. Bożena Obmińska-Mrukowicz ‒ Najważniejsze to umieć rozpoznawać przewlekły ból

Od czego zacząć diagnostykę? Jakie są najczęstsze objawy takiego bólu? Kiedy lekarz powinien się zaniepokoić?

Umiejętność rozpoznania typu, ocena jego natężenia czy też miejsce występowania bólu stanowi podstawowy warunek dla podjęcia działań pozwalających na jego zwalczanie. Diagnostykę bólu należy zacząć od przeprowadzenia właściwego wywiadu z właścicielem zwierzęcia, w czasie którego należy ustalić topografię bólu, jego chronologię obejmującą okoliczności wystąpienia (nagły czy też stopniowo narastający), a także określić czas jego trwania, ale też uzyskać informacje dotyczące jego cech tj. jego nasilenia, zmienności w czasie, występowania w czasie aktywności fizycznej, czy też jest to ból spontaniczny, niezwiązany z poruszaniem się zwierzęcia. Następnie lekarz powinien przeprowadzić ogólne badanie algezjologiczne polegające na zbadaniu obszaru ciała określonego w wywiadzie jako miejsce bolące, następnie lekarz przeprowadza wstępne badanie ortopedyczne i/lub neurologiczne.

W przypadku występowania bólu przewlekłego u zwierząt dochodzi do zmian zachowania, które mogą rozwijać się stopniowo i być początkowo słabo wyrażone. Ból przewlekły wpływa negatywnie nie tylko na stan fizyczny osobnika, ale też zmienia jego zachowanie, co w konsekwencji wpływa na jakość życia. Instrumenty wykorzystywane do oceny bólu przewlekłego u psów opierają się na bardzo ważnych informacjach dotyczących zmian w zachowaniu zwierzęcia. Zachowania i potencjalne objawy przewlekłego bólu u psa to:

1. ograniczenie pozytywnych zachowań (zmniejszona aktywność, zmniejszona ruchliwość, zmniejszona ciekawość, osłabienie apetytu),
2. nasilenie negatywnych zachowań (agresja, sprawianie wrażenia wystraszonego, wylizywanie lub wygryzanie bolącego miejsca, zwiększona ilość snu, szukanie izolacji w postaci chowania się w ciemne miejsca, ograniczenie prawidłowej wokalizacja, natomiast występowanie skowytu),
3. występowanie nieprawidłowości dotyczących postawy i ruchu (niechęć do ruchu, trudności w obracaniu głowy, mniejsza wydolność fizyczna, trzymanie ogona między kończynami, usztywniona pozycja ciała i sztywny chód, obniżenie masy ciała, drżenia mięśni).

Zdając sobie sprawę z wysoce negatywnego wpływu bólu, zwłaszcza przewlekłego na organizm oraz z występowania u zwierząt cierpienia fizycznego i zaburzeń behawioralnych wywołanych bodźcami bólowymi, każdy praktykujący lekarz weterynarii jest zobowiązany do wdrożenia programu postępowania analgetycznego.

Jakie choroby, czy może raczej głównie kontuzje przyczyniają się do jego powstawania ?

Przyczyną występowania przewlekłego zapalnego bólu somatycznego są przede wszystkim choroby zwyrodnieniowe stawu, jednak ten rodzaj bólu może także powstać na skutek wielu innych zaburzeń, między innymi oparzeń, urazów mechanicznych, przewlekłych zakażeń, jak również zabiegów chirurgicznych. Z kolei przyczyną występowania przewlekłego bólu trzewnego może być zapalenie otrzewnej, owrzodzenie ściany żołądka, choroba zapalna jelit (IBD – ang. inflammatory bowel disease), nadwrażliwość pokarmowa, zespoły zaburzonego wchłaniania, kolki jelitowe, proces nowotworowy, przewlekłe zapalenie trzustki, zapalenie pęcherza moczowego i obecność kamieni nerkowych. W tych jednostkach chorobowych terapię przeciwbólową należy traktować jako wspomagającą terapię podstawową. Natomiast przyczynami wystąpienia i trwania bólu neuropatycznego są przypadkowe urazy, zabiegi chirurgiczne prowadzące do mniej lub bardziej rozległych uszkodzenia tkanek, pierwotne uszkodzenia obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego (neuropatie uciskowe, stany niedokrwienia, neuropatia cukrzycowa, neuralgie nerwów obwodowych), a także uszkodzenia narządów trzewnych. W eliminowaniu bólu neuropatycznego stanowiącego chorobę terapia przeciwbólowa jest terapią pierwszoplanową.

Feline grimas scale ‒ czy to narzędzie ma sens? Czy może są inne nowatorskie metody rozpoznawania bólu u zwierząt ?

Feline grimace scale stanowi nowe narzędzie wykorzystujące zmiany w mimice twarzy do oceny natężenia bólu występującego u kotów. Metoda ta została opracowana, zatwierdzona i zwalidowana w laboratorium dr Paulo Steagalla, we współpracy z naukowcami z Universite de Montreal w Kanadzie.

Feline Grimace Scale monitoruje pięć obszarów działania:

1. położenie kocich uszu: uszy skierowane do przodu, uszy lekko rozchylone lub uszy przylegające do skóry głowy i obrócone na zewnątrz,
2. zamykanie powiek: oczy otwarte, oczy częściowo otwarte lub oczy zmrużone,
3. napięcie kufy (pyska): kufa rozluźniona (okragła), kufa lekko napięta (eliptyczna),
4. położenie wąsów: wąs rozluźniony i zakrzywiony, wąs lekko zakrzywiony lub prosty, lub wąs prosty i przesunięty do przodu,
5. pozycja głowy: głowa powyżej linii barków, głowa wyrównana z linią barków, głowa poniżej linii barków lub pochylona.

Obserwacji kotów dokonuje się przez ich filmowanie po umieszczeniu w klatce. Każda jednostka aktywności kociej twarzy jest oceniana przez lekarza weterynarii przez przydzielenie punktów od 0 do 2. Uzyskane wyniki wskazują czy kot odczuwa ból, jeżeli tak, to o jakim natężeniu i czy konieczne jest podanie środków przeciwbólowych. Należy zatem przyjąć, że jest to narzędzie pozwalające na pomiar bólu u kotów za pomocą ustrukturyzowanej obserwacji zachowań. Aktualnie w medycynie weterynaryjnej kładzie się nacisk na opracowanie odpowiednich metod pomiaru wpływu bólu na obraz kliniczny występujący u psa lub kota co postrzegane jest jako niezbędny instrument do właściwego monitorowania bólu u poszczególnych osobników. Opracowanie tych instrumentów ma dostarczyć jednocześnie danych umożliwiających wybór skutecznej terapii bezpiecznej dla psa lub kota.