Dieta królików – podstawowe informacje

Niniejszy artykuł przedstawia informacje na temat podstaw żywienia królików. Skomplikowany układ pokarmowy tych zwierząt sprawia, że często występują u nich schorzenia gastryczne. Sytuacji nie poprawia fakt stosunkowo małej wiedzy właścicieli na temat potrzeb żywieniowych ich zwierząt. Znajomość podstaw żywienia królików i gryzoni roślinożernych pozwala na szybkie skorygowanie błędów żywieniowych, co wpływa znacząco na szybkość leczenia wielu chorób.

W gabinetach weterynaryjnych coraz częstszymi pacjentami są króliki i inne drobne ssaki. Oprócz wiedzy na temat profilaktyki, patologii i terapii podstawowych chorób ważną dziedziną, jaką powinien opanować lekarz weterynarii, są kwestie związane z żywieniem naszych najmniejszych pacjentów. Często wiedza wyniesiona ze studiów jest niewystarczająca, a potrzeba chwili czy też liczne i dociekliwe pytania właścicieli potrafią sprawić sporą trudność lekarzom, którzy nie mają dostatecznej wiedzy na ten temat. W poniższym artykule przedstawiono podstawowe dane na temat żywienia królików. Autorzy uważają, że informacje na ten temat są bardzo istotne, gdyż wiele chorób jest spowodowanych kwestiami diety lub ściśle się z nimi wiąże (1). Pytania o sposób żywienia podopiecznych należą do najczęściej zadawanych i lekarz weterynarii powinien potrafić odpowiedzieć na nie przynajmniej w podstawowym zakresie.

Budowa oraz funkcjonowanie przewodu pokarmowego królików

Znajomość budowy oraz funkcjonowania przewodu pokarmowego królików jest podstawą do zrozumienia skomplikowanych procesów w nim zachodzących. Umięśnienie przewodu pokarmowego królików, zwłaszcza żołądka, jest bardzo słabe, co skutkuje między innymi tym, że pokarm nie może być samoistnie przesuwany. Każda kolejna porcja pokarmu „popycha” tę już spożytą. Innymi słowy, brak łaknienia skutkuje atonią przewodu pokarmowego.

Warto pamiętać, że pH w żołądku królików oscyluje między 1 a 2, a więc jest nawet niższe niż u kotów (2, 3). Praktycznym aspektem tych informacji jest fakt, że królik nie może głodować. Nawet 2-3-dniowa głodówka prowadzi do zatrzymania perystaltyki (którą stosunkowo trudno przywrócić) i do powstawania nadżerek w obrębie błony śluzowej żołądka (1-3). W zasadzie już jedna doba nieprzyjmowania pokarmu staje się bardzo poważnym problemem i taki stan nigdy nie powinien być bagatelizowany (1). Królik, mając bardzo mały żołądek, przyjmuje pokarm przez cały dzień, w niewielkich porcjach (około 60 razy), tak więc afagia jest zjawiskiem bardzo łatwym do zaobserwowania (2, 3).

Kolejną charakterystyczną cechą przewodu pokarmowego jest to, że jelito ślepe zajmuje ponad połowę jamy brzusznej. W nim są trawione – przy znaczącym udziale flory symbiotycznej – pektyny, celuloza i hemiceluloza. Przypomina to nieco rozwiązania, jakie występują w przewodzie pokarmowym konia (2, 3).

Warto dodać, że w przewodzie pokarmowym królika dominuje mikroflora G+. Wobec tego probiotyki stosowane u tych zwierząt powinny zawierać bakterie z tej grupy, niewskazane są natomiast preparaty stosowane np. u ludzi, gdyż zawierają głównie bakterie G- (1, 3). Odbiegając nieco od tematu niniejszego artykułu, warto w tym miejscu „rozprawić się” z popularnym mitem dotyczącym rzekomej toksyczności penicyliny u królików. Otóż ten antybiotyk sam z siebie nie jest dla opisywanych zwierząt szczególnie szkodliwy. Jednakże eliminując z przewodu pokarmowego florę G+, stymuluje rozwój flory patologicznej, co może w przypadku braku suplementacji właściwych probiotyków prowadzić do krwotocznego zapalenia jelit (1). Schemat budowy przewodu pokarmowego królika przedstawia ryc. 1.

Ciekawym aspektem fizjologii układu pokarmowego królików jest obecność tzw. cekotrofów, czyli specjalnej formy zjadanego przez nie kału. Królik trawi pokarm niejako dwukrotnie. Za pierwszym razem wydala dość szybko po spożyciu pokarmu miękki kał, który jest na ogół wylizywany w godzinach nocnych (stąd druga nazwa – kał nocny) z odbytu. Problem z tym mogą mieć zwierzęta starsze i z uszkodzonym kręgosłupem. Odchody są trawione powtórnie, przy współudziale mikroflory bytującej w jelicie ślepym, co pozwala na uzyskanie maksymalnej ilości składników pokarmowych z ubogiej w kalorie paszy włóknistej. Cekotrofów nie wytwarzają na ogół króliki żywione zbyt bogatym energetycznie pokarmem zawierającym za mało włókna roślinnego (ziarna, chleb, warzywa bogate w cukry) (2, 3).

Schemat trawienia cekotrofów przedstawia ryc. 2.

Biorąc pod uwagę budowę anatomiczną oraz fizjologię działania przewodu pokarmowego królików, można śmiało stwierdzić, że ich dieta powinna opierać się głównie na paszy objętościowej, nie zaś paszy treściwej (3). I tak właśnie było przez dziesiątki tysięcy lat w przypadku dzikich królików. Dopiero hodowla tych zwierząt na mięso sprawiła, że w ich jadłospisie zaczęły pojawiać się regularnie ziarno, warzywa i owoce. Niestety, wiele nieporozumień w kwestii żywienia królików wiąże się z faktem, że przez długi czas próbowano żywić króliki – zwierzęta towarzyszące – w sposób właściwy dla królików fermowych. Przypomina to sytuację, w której papudze podawano by karmę dla brojlerów.

Żywienie królików fermowych ma na celu uzyskanie szybkich przyrostów, a nie zapewnienie zwierzęciu przeżycia około 10 lat w zdrowiu. Niestety, do dnia dzisiejszego zdarzają się w sprzedaży karmy, które zawierają głównie ziarna. Oczywiście nie są one szkodliwe same w sobie i mogą stanowić wartościowy dodatek do codziennej diety, ale gdy stają się głównym źródłem energii, królikowi mogą grozić schorzenia przypominające choroby cywilizacyjne człowieka, a wiążące się ze zbyt obfitą dietą. Otyłość, cukrzyca, choroby stawów, choroby układu krążenia, choroby układu moczowego, wzdęcia, problemy ze zgryzem, częste biegunki – wiele spośród tych problemów swój początek bierze w niewłaściwej diecie.

Poniżej zostaną przedstawione poszczególne elementy właściwej diety królika, której schemat przedstawia tab. 1. Oczywiście należy pamiętać o konieczności zapewnienia stałego dostępu do wody.