Ćwiczenia aktywne jako integralna część każdego programu usprawniania

Dynamiczne ćwiczenie chodzenia

Kiedy zwierzę samodzielnie chodzi (ewentualnie wymaga niewielkiego wspomagania), można wprowadzać dynamiczne ćwiczenie chodzenia, które poprawia wydolność krążeniowo-oddechową, wzmacnia mięśnie, pozytywnie wpływa na koordynację. Zwracamy uwagę na technikę wykonania, a więc na prawidłowe ustawienie kończyn oraz na tempo i rodzaj chodu (powinien być to chód czterotaktowy, a więc stęp). Jeśli pacjent ma problem z samodzielnym przestawianiem kończyn, wspomagamy ten ruch manualnie.

Najprostszym wariantem tego ćwiczenia jest chodzenie po prostej, ewentualnie z asekuracją w postaci szelek, temblaka lub wózka rehabilitacyjnego. Jeśli pacjent nie potrzebuje takiego wsparcia, chodzimy po prostej na smyczy, zachowując tempo zachęcające do obarczania wszystkich kończyn. W przypadku pacjentów neurologicznych możemy stosować ćwiczenie chodzenia po zmiennych podłożach (np. piance, macie, szorstkich wycieraczkach) ułożonych jedno za drugim w postaci toru. Ćwiczenie to jest bardzo przydatne, ponieważ nie jest zbyt skomplikowane, a jednocześnie dostarcza większej liczby bodźców.

W miarę postępów możemy wprowadzić do dynamicznego ćwiczenia chodzenia utrudnienia takie jak: chodzenie ze zwrotami, chodzenie ze zmianą kierunku, slalom, chodzenie po kole lub po ósemce. Ćwiczenia te sprzyjają harmonijnemu wzmocnieniu mięśni przywodzicieli i odwodzicieli, wymuszają ruchy rotacji w stawach i zgięcia boczne tułowia (slalom), w większym stopniu stymulują propriocepcję i zmysł równowagi, a chodzenie po kole skutkuje większym obciążaniem kończyn znajdujących się po wewnętrznej stronie okręgu. Jeśli pacjent prawidłowo obarcza kończyny, możemy zwiększyć tempo ćwiczenia.

Kolejną modyfikacją jest wprowadzenie do ćwiczeń niestabilnego podłoża, np. chodzenie w kopnym piasku, w wysokiej trawie, w płytkiej wodzie, po grubszym, elastycznym materacu. Stopień trudności jest wyższy niż w przypadku twardego podłoża, ćwiczenie doskonali równowagę dynamiczną i wzmacnia mięśnie.

Jeśli pacjent dobrze radzi sobie z chodzeniem po płaskiej powierzchni, możemy wprowadzić chodzenie po wzniesieniach (w górę lub/i w dół oraz wzdłuż wzniesienia). Oczywiście stopień nachylenia podłoża musi być dostosowany do możliwości pacjenta, a ćwiczenie wprowadzamy powoli, stopniowo zwiększając tempo. W przypadku wchodzenia pod górę wzmacniamy mięśnie zaangażowane w prostowanie stawu kolanowego i biodrowego, dodatkowo zachęcając zwierzę do równomiernego obciążania kończyn miednicznych (przeniesienie środka ciężkości ku tyłowi). Przy chodzeniu w dół środek ciężkości przesuwa się do przodu, obciążone są okolica barkowa i odcinek szyjny kręgosłupa (przy większym nachyleniu terenu prowadzimy pacjenta w dół zygzakiem). Chodzenie w poprzek wzniesień wzmacnia mięśnie tułowia i grzbietu.

Bardzo przydatnym narzędziem przy ćwiczeniach chodu jest bieżnia ruchoma. Jej wykorzystanie pozwala na precyzyjne kontrolowanie tempa chodu i monitorowanie czasu trwania ćwiczenia. Ruch na bieżni ruchomej jest wymuszony i stanowi dla zwierzęcia zupełnie nowe doświadczenie, stymulując równowagę i poprawiając koordynację. Obciążenie stawów jest mniejsze niż przy normalnym chodzie, mniejsza jest również siła niezbędna do prostowania stawu kolanowego i biodrowego. Z tych względów bieżnia ruchoma jest bardzo użytecznym narzędziem przy reedukacji chodu, pozwalającym również na precyzyjne manualne wspomaganie przestawiania kończyn oraz zastosowanie taśm elastycznych w celu wspomagania protrakcji.

Ćwiczenie w bieżni wodnej ma wiele dodatkowych zalet wynikających z cech środowiska wodnego, m.in.: zwiększenie zakresu ruchu w stawach, zmniejszenie dolegliwości bólowych podczas ćwiczeń, ruch w warunkach odciążenia i większego oporu, co pozwala zwiększyć siłę i wytrzymałość mięśni bez nadmiernego obciążania stawów. Jeśli jest taka potrzeba, pacjenta w bieżni wodnej możemy wspomagać poprzez wykorzystanie podwieszek i w zależności od konstrukcji bieżni manualnie przestawiać kończyny. Ćwiczenie możemy modyfikować m.in. poprzez zwiększenie nachylenia bieżni, w przypadku bieżni suchej – poprzez zastosowanie taśm elastycznych, które będą dawać opór podczas przestawiania kończyn, w przypadku bieżni wodnej (w zależności od modelu) – poprzez zastosowanie przeciwprądu.

Chodzenie po schodach zwiększa zakres ruchu w stawach i wzmacnia mięśnie, ale wiąże się również z większym ryzykiem przeciążenia. Wprowadzamy je, kiedy pacjent nie ma problemu z chodzeniem po pochyłościach i konsekwentnie obciąża kończyny. Zwierzę powinno pokonywać schody bez wskakiwania dwiema kończynami naraz, w przeciwnym razie ćwiczenie staje się nieefektywne. Warto kontrolować tempo wchodzenia, wykorzystując smycz. Nawet jeśli pacjent jest w stanie wykonać ćwiczenie prawidłowo, to przy zbyt dużym tempie może mieć tendencję do pokonywania schodów susami.

Ćwiczenie z wykorzystaniem cavaletti polega na chodzeniu przez przeszkody w postaci odpowiednio rozmieszczonych tyczek lub przez odpowiednio skonstruowaną drabinkę. Wysokość tyczek na początku nie powinna przekraczać wysokości stawu nadgarstkowego, a odległość między nimi powinna być zbliżona do długości ciała zwierzęcia. Ćwiczenie to zwiększa zakres zgięcia i prostowania kończyn, sprzyja wydłużeniu kroku i doskonali świadome, precyzyjne ustawianie kończyn, równowagę i koordynację. Możemy wprowadzać takie modyfikacje, jak np.: wydłużenie toru, zmniejszenie dystansu między przeszkodami, rozłożenie przeszkód w sposób nieregularny, umieszczenie przeszkód na różnych wysokościach. Można również umieścić tor na lekko pochyłym terenie lub na miękkim podłożu. W przypadku psów sportowych można pokusić się o jeszcze większe skomplikowanie ćwiczenia i zachęcenie pacjenta do pokonania przeszkód bokiem, tj. samymi kończynami piersiowymi lub miednicznymi.

Zdecydowanie warto wykorzystywać tory przeszkód. Mogą to być proste do pokonania elementy, takie jak: zmienne podłoża, niskie cavaletti składające się z kilku przeszkód, przejścia przez piankę lub materac, szeroki slalom. Taki tor nadaje się również dla pacjentów neurologicznych wspomaganych w czasie chodzenia. Trudniejsze tory mogą przypominać niewielkie tory agility i właśnie z akcesoriów do agility możemy śmiało korzystać.