Agresja niejedno ma imię. Cz. II. Agresja obronna i ofensywna

Agresja z rozdrażnienia

Dehasse wyróżnia agresję z rozdrażnienia, choć wielu etologów nie uznaje tego terminu z uwagi na brak definicji pojęcia rozdrażnienia. W kategorii agresji z rozdrażnienia mieszczą się zachowania agresywne spowodowane:

• bólem lub przewidywaniem bólu,
• frustracją na skutek braku dostępu do atrakcyjnego obiektu,
• drażliwością wywołaną brakiem zaspokojenia silnej potrzeby,
• nierespektowaniem sygnałów zniechęcających do kontaktu,
• niespodziewanym czy nieaprobowanym kontaktem ze strony innego osobnika.

Przykłady przybliżające sytuacje, w których może pojawić się agresja z rozdrażnienia:

• energiczny pies podbiega do innego, w tym momencie intensywnie węszącego psa, i natrętnie próbuje zachęcić go do zabawy, na co węszący pies reaguje krótkim warknięciem i kłapnięciem zębami w stronę intruza;
• zwierzę gryzie cążki i ręce osoby obcinającej mu pazury,
• pies z zapaleniem przewodu słuchowego reaguje agresją na osobę, która zazwyczaj czyści mu uszy,
• człowiek przytrzymuje i głaszcze psa, mimo że ten okazuje niechęć do takiego kontaktu – próbuje się odsunąć, usztywnia ciało, unika kontaktu wzrokowego.

Wystąpieniu zachowania agresywnego sprzyjają np.: pobudzenie (zdenerwowanie, zaniepokojenie, pobudzenie seksualne), stany lękowe, złe samopoczucie czy sytuacja przymusu. Mowa ciała zwierzęcia w tej sytuacji może być bardzo różna, zależy od pewności siebie zwierzęcia i jego relacji z ofiarą. Często psy przyjmują mieszaninę póz wysokiej i niskiej.

Sekwencja zachowania zależy przede wszystkim od sytuacji. Jeśli pies spodziewa się np. bolesnego zabiegu, faza grożenia jest wyraźna. Atak może nastąpić tuż po fazie grożenia albo jednocześnie z nią. Ugryzienia są szybkie, zazwyczaj kontrolowane, mogą przybrać postać pojedynczego lub kilkukrotnego uszczypnięcia zębami. Oddalenie się intruza/ofiary natychmiast przerywa zachowanie agresywne, ale jeśli nadal będzie on przebywał w pobliżu, sekwencja grożenie – atak może się powtórzyć. Nie występuje rytuał uspokojenia przeciwnika.

Sposoby postępowania ze zwierzęciem przejawiającym agresję z rozdrażnienia zależą przede wszystkim od okoliczności, kontekstu zdarzenia, jego powtarzalności i stopnia zagrożenia, jakie ze sobą niesie.

Rozdrażnienia i ataku wywołanego zwykłymi zabiegami pielęgnacyjnymi, takimi jak: obcinanie pazurów, czyszczenie zdrowych uszu czy strzyżenie, można uniknąć, stopniowo oswajając zwierzę z narzędziami, miejscem wykonywania zabiegu (np. salon groomera) i samą czynnością.

Gdy przyczyną agresji jest ból, najważniejszym elementem staje się jego wyeliminowanie. Opiekun wykonujący nieprzyjemne zabiegi powinien również zadbać o to, by zwierzę nie kojarzyło go wyłącznie z bólem czy dyskomfortem. Na zakończenie nielubianych przez psa chwil warto zaproponować mu zabawę czy smakołyki.

Frustracji można zapobiegać poprzez zaspokojenie potrzeb zwierzęcia, a u zwierząt, których rozdrażnienie i zachowania agresywne są pochodną nadmiernej pobudliwości, należy wdrożyć terapię stosowną dla tego problemu.

Agresja macierzyńska

W okresie laktacji niektóre suki mogą przejawiać zachowania agresywne mające na celu obronę szczeniąt. Zdarza się to również u suk w ciąży urojonej, które mogą bronić przedmiotów zastępujących im szczenięta.

Matka leżąca ze szczeniętami warczy i wpatruje się w intruza przekraczającego dystans bezpieczeństwa. Jeśli zagrożenie nie zniknie i naruszy on dystans krytyczny, suka opuszcza gniazdo, atakując – kilkukrotne ugryzienia mogą być bardzo mocne. Oddalenie się intruza przerywa atak, suka wraca do szczeniąt i wylizuje je, co działa uspokajająco zarówna na miot, jak i na nią samą.

Jeżeli agresywne zachowanie matki uniemożliwia właściwą socjalizację i stymulację szczeniąt, należy izolować ją od miotu na czas kontaktu szczeniąt z ludźmi. Takie postępowanie pomaga również uniknąć uczenia się przez młode zachowań agresywnych od suki. Jeśli agresja uniemożliwia opiekę nad suką i jej potomstwem, warto wziąć pod uwagę leczenie farmakologiczne, które wiąże się z odsadzeniem szczeniąt od matki i podawaniem im preparatów mlekozastępczych.

Jeżeli agresja macierzyńska jest konsekwencją ciąży urojonej, najskuteczniejsze jest leczenie farmakologiczne.