Skutki stresu u psa – jak im zapobiegać

W terminologii medycznej stres oznacza zaburzenie homeostazy organizmu spowodowane stresorem, czyli zewnętrznym lub wewnętrznym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Wskutek działania stresora w organizmie dochodzi do reakcji stresowej. Pojęcie to określa wszystkie działania podejmowane przez organizm w celu przywrócenia utraconej homeostazy.

Stres może mieć formę ostrą, tzw. eustres, który występuje wtedy, gdy działanie stresora jest krótkotrwałe, a reakcja stresowa w odpowiedzi na ten bodziec jest gwałtowna i krótka. Ostry stres ma funkcję adaptacyjną, co oznacza, że poprzez mobilizację organizmu umożliwia radzenie sobie z zagrożeniem i nie skutkuje negatywnymi zmianami w organizmie.

W reakcji stresowej biorą udział dwa mechanizmy: układ współczulny i oś podwzgórze – przysadka – nadnercza (HPA, hypothalamic – pituitary – adrenal).

Układ współczulny zostaje aktywowany w pierwszych chwilach po zadziałaniu stresora i odpowiada za tzw. reakcję walki lub ucieczki. Z zakończeń nerwowych układu współczulnego uwalniana jest adrenalina i noradrenalina. Ich wyrzut mobilizuje organizm i skutkuje uwolnieniem glukozy z miejsc jej gromadzenia, a glukoza jest źródłem energii dla organizmu. Noradrenalina i adrenalina powodują także przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia krwi w celu usprawnienia transportu uwolnionej glukozy do mięśni, a także przyspieszenie oddechu w celu lepszego zaopatrzenia mięśni w tlen do spalania glukozy. Wszystkie te procesy mają na celu zwiększenie zdolności organizmu do efektywnej walki i ucieczki.

W chwili ostrego stresu organizm jest ukierunkowany na przetrwanie zagrożenia, czyli maksymalne zwiększenie swojej wydolności. Dlatego, aby całą energię kierować tam, gdzie jest w danej chwili najbardziej potrzebna, wstrzymywane są inne procesy, między innymi: trawienie, naprawa tkanek oraz wszelkie procesy długoterminowe, jak np. reprodukcja czy wzrost.

Uwalniane z układu współczulnego noradrenalina i adrenalina, wpływając na poszczególne narządy organizmu zaangażowane w reakcję walki i ucieczki, mobilizują je do pracy na najwyższych obrotach. Jeżeli stres jest krótkotrwały, czyli nie trwa więcej niż minutę do paru minut, to na tym reakcja stresowa się kończy i po zaprzestaniu działania stresora organizm wraca do równowagi. W przypadku stresu, który trwa dłużej niż kilka minut, aktywowany jest drugi mechanizm biorący udział w reakcji stresowej – oś HPA. Wskutek jego aktywacji kora nadnerczy zaczyna intensywnie produkować i wydzielać glikokortykosteroidy, a szczególnie kortyzol. Kortyzol także wpływa na metabolizm glukozy i bierze udział w mechanizmach reakcji walki i ucieczki.

Jednak o ile adrenalina i noradrenalina szybko znikają z krwi po zakończeniu działania stresora, o tyle kortyzol pozostaje we krwi znacznie dłużej, 2-6 dni. Jeżeli organizm doznaje stresu często lub przez długi czas, to następują kolejne wyrzuty kortyzolu do krwi, zanim uprzednio uwolniony nie zostanie z niej usunięty, a to doprowadza do stresu przewlekłego, czyli chronicznego, zwanego dystresem.

Stres chroniczny to długotrwały stan podniesionej gotowości organizmu. Utrzymanie takiego stanu gotowości jest bardzo obciążające i sprawia, że aktualne zasoby organizmu zwierzęcia nie wystarczają na zaspokojenie biologicznych kosztów reakcji na stres. Wskutek tego ograniczane są inne funkcje fizjologiczne, takie jak np. wzrost u osobników młodych czy reprodukcja u zwierząt dojrzałych. Związany ze stresem chronicznym długotrwale utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu zaburza gospodarkę białkową, węglowodanową, tłuszczową oraz wodno-elektrolitową organizmu.

Stres wpływa także na działanie układu odpornościowego. Do 30 minut po zadziałaniu czynnika stresowego następuje pobudzenie układu odpornościowego, natomiast po tym czasie następuje osłabienie jego działania. Przedłużający się stres sprawia, że po zadziałaniu stresora układ odpornościowy nie wraca do punktu wyjściowego, ale jego wydajność spada o 40-70%. Stres chroniczny uznaje się za przyczynę obniżenia dobrostanu zwierzęcia.