Badania profilaktyczne psów i kotów

Działania profilaktyczne mają za zadanie zapewnienie dobrostanu i zapobieganie rozwojowi chorób, jak i ich rozprzestrzenianiu. Od dekad znana jest skuteczność aseptyki czy szczepień profilaktycznych. A sentencja „lepiej zapobiegać, niż leczyć” dla każdego jest oczywista. Coraz częściej świadomi właściciele przyprowadzają swoich podopiecznych w celu wykonania badań profilaktycznych. Sami lekarze weterynarii mają też coraz większe możliwości wykonywania lub kierowania na profilowane badania profilaktyczne, szczególnie laboratoryjne dedykowane różnym grupom zwierząt w różnych sytuacjach, z różnych powodów. Według prac badawczych (2) profilaktyczne badania krwi pozwalają wykryć nieprawidłowości u (6-19%) klinicznie zdrowych zwierząt.

Profilaktyka to regularne kontrole, począwszy od pierwszych godzin i tygodni życia zwierzęcia, jak i odrobaczanie oraz szczepienie. Nowo urodzone szczenięta powinny być przebadane profilaktycznie pod względem występowania wad wrodzonych oraz napić się siary, aby zyskać odporność. Pierwsze badanie lekarsko-weterynaryjne szczeniąt pozwala na wybór najlepszego postępowania w danym przypadku, w zależności od oceny stanu zdrowia. W wieku kilku miesięcy u ras predysponowanych wykonuje się profilaktyczne badania ortopedyczne ze szczególnym uwzględnieniem dysplazji stawów biodrowych lub łokciowych. Do codziennej praktyki weszły badania radiologiczne stawów biodrowych u młodych psów i kotów dużych ras w celu wykluczenia z hodowli zwierząt z podejrzeniem dysplazji lub w celu ewentualnego wykonania ortopedycznego zabiegu profilaktycznego. Podobnie wykonuje się profilaktyczne badania neurologiczne u predysponowanych ras (np. badanie BAER).

Na co zwrócić uwagę, wykonując badania laboratoryjne?

W przypadku niezarastania ciemiączka wykonuje się profilaktyczne badanie USG głowy, aby wykluczyć wodogłowie. Hodowcy w przypadku podejrzeń nieprawidłowości zgryzu powinni skonsultować się z lekarzem weterynarii i wykonać ewentualną korekcję uzębienia. Jednak z badaniami profilaktycznymi kojarzą się najczęściej badania laboratoryjne krwi, moczu i kału. Laboratoria weterynaryjne, jak i producenci sprzętu przeznaczonego do użytku lecznicowego oferują profile analiz przeznaczone dla grup wiekowych lub uwzględniające różne ryzyka. Profile obejmują badania przesiewowe i kierunkowe.

Badania profilaktyczne krwi mogą być wykonywane w określonych odstępach czasu, na przykład raz do roku lub co 2-3 lata w zależności od wieku i predyspozycji zwierzęcia. Badania wykonywane regularnie pozwalają na „personalizowanie” zakresów referencyjnych. Warto zwrócić uwagę, że nierzadko wartości referencyjne mają szerokie zakresy. W niektórych przypadkach nawet dwukrotny wzrost lub spadek wartości może nadal mieścić się w normie, a jednocześnie świadczyć o patologii. W przypadku badań profilaktycznych można właściwie dietetycznie przygotować pacjentów, eliminuje się też wpływ leków. Profil ogólnych badań powinien uwzględniać parametry morfologiczne oraz biochemiczne, ze szczególnym uwzględnieniem:

• transaminaz wątrobowych,
• metabolitów wydalanych przez nerki (mocznik, kreatynina),
• stężenia glukozy oraz badanie moczu.

W przypadku zwierząt starszych, nawet bez widocznych oznak chorobowych, wykonuje się ponadto oznaczenie stężenia całkowitego tyroksyny. Takie badanie traktuje się jako przesiewowe. W przypadku wykrycia nieprawidłowości rozszerza się ich zakres w zależności od potrzeb. Zwierzęta starsze to grupa szczególnego ryzyka, u której badania profilaktyczne powinny być wykonywane regularnie przynajmniej raz do roku (ryc. 1). Czasem wczesne wykrycie nieprawidłowości może skończyć się jedynie na modyfikacji diety lub zmianie trybu ćwiczeń, bez konieczności wprowadzenia dużo kosztowniejszej terapii (3).

Badania krwi mogą być rozszerzone o parametry związane z grupami ryzyka w zależności od predyspozycji: płciowych, rasowych, użytkowych, środowiskowych, rodzinnych. Wyniki badań pozwalają nadać priorytet profilaktyce i zrozumieć konieczność ich wykonywania w kontekście powszechnie występujących chorób u psów i kotów (5). U zwierząt otyłych będzie to oznaczenie:

• stężenia cholesterolu,
• stężenia trójglicerydów,
• aktywności enzymów trzustkowych.

W przypadku zwierząt podejrzewanych o występowanie predyspozycji do określonych chorób ze względów rasowych lub rodzinnych będą to dodatkowe badania związane z obciążeniem. Dobranie odpowiedniego profilu badań zawsze należy do badającego lekarza weterynarii, który uwzględnia informacje zarówno z wywiadu, jak i badania klinicznego oraz wyniki ewentualnych innych badań dodatkowych (obrazowych). Laboratoria oferują też „profile BARF” dla zwierząt żywionych dietą przygotowywaną w domu. Profil ten uwzględnia między innymi stężenia makro- i mikroelementów we krwi.

Oddzielną grupę badań profilaktycznych stanowią te, które są wykonywane przed procedurami diagnostycznymi lub zabiegami oraz przed leczeniem lub w jego trakcie (1). W pierwszym przypadku chodzi najczęściej o ryzyko anestezjologiczne lub związane z podawaniem określonych substancji diagnostycznych (kontrast w badaniu TK). Najczęściej w takich sytuacjach ocenia się parametry morfologiczne krwi oraz wydolność nerek. Przy planowaniu biopsji gruboigłowej narządów wewnętrznych oraz przed krwawymi zabiegami operacyjnymi oznacza się ponadto wskaźniki koagulogramu (PT, APTT), aby ocenić hemostazę. Gdy planowana farmakoterapia wiąże się z podawaniem leków gastro-, mielo-, nefro- lub hepatoksycznych, wykonuje się badania krwi lub moczu oceniające efekty uboczne terapii dotyczące poszczególnych, narażonych narządów (aktywność transaminaz wątrobowych i enzymów trzustkowych, stężenie mocznika, kreatyniny, białka całkowitego, albumin, glukozy).

W przypadku stosowania chemioterapii lub wykorzystywania blokerów receptorów komórkowych badania wykonuje się przed rozpoczęciem terapii oraz w trakcie jej trwania (w przypadku cyklicznego podawania leków, przed każdym kolejnym cyklem). Badania takie obejmują przede wszystkim parametry morfologiczne krwi. Przy terapii inhibitorami receptorów komórkowych (tokeranib, masytynib) wykonuje się okresowe (co kilka/kilkanaście tygodni) badania krwi oceniające wartości liczbowe morfologii oraz hepato- i nefrotoksyczność oraz badanie moczu z uwzględnieniem stosunku stężenia białka do kreatyniny (UPC) ze względu na mogącą się pojawić proteinurię. W przypadku stosowania substancji kardiotoksycznych (np. doksorubicyna) przed pierwszym jej podaniem wykonuje się badanie kardiologiczne, szczególnie u ras predysponowanych do kardiomiopatii (np. dobermany) (6).

Hodowcy zwierząt przeznaczonych do rozrodu bardzo często oczekują badań genetycznych wykluczających możliwość występowania różnego rodzaju nieprawidłowości (np. wady okrywy włosowej) w celu potwierdzenia „wartości materiału hodowlanego”. Zakres tych badań ustala się z reguły z właścicielem i/lub hodowcą. Aktualnie można wykonać kilkadziesiąt różnych testów mutacji DNA, a coraz lepiej rozwijane metody diagnostyczne zapewne rozszerzą ten zakres (8).