Diagnostyka rentgenowska dysplazji stawów łokciowych u psów

Początkowo termin „dysplazja stawu łokciowego” dotyczył uogólnionej choroby zwyrodnieniowej stawu łokciowego ze współistniejącym lub niepołączonym wyrostkiem łokciowym kości łokciowej (ang. UAP – ununited anconeal process) (1, 2). Natomiast obecnie terminem tym określa się grupę chorób rozwijających się w stawie łokciowym. Według International Elbow Working Group (IEWG) wśród pierwotnych przyczyn ED wyróżnia się: chorobę wyrostka dziobiastego przyśrodkowego kości łokciowej (ang. MCPD – medial coronoid process disease), niepołączenie wyrostka łokciowego kości łokciowej (UAP), oddzielającą martwicę kostno-chrzęstną kłykcia przyśrodkowego kości ramiennej (ang. OCD – osteochondritis dissecans) oraz niedopasowanie powierzchni stawowej, czyli inkongruencję (ang. INC, IC – incongruity; EI – elbow incongruity) (3-7). ED jest konsekwencją pierwotnych chorób stawu łokciowego, które mogą występować pojedynczo lub w kombinacji, powodując rozwój nieodwracalnej i postępującej wtórnej choroby zwyrodnieniowej stawu (ang. degenerative joint disease, DJD) (2, 8-11).

Dysplazja stawu łokciowego jest chorobą poligeniczną, wieloczynnikową i pojawia się najczęściej u zwierząt młodych, w wieku 4-6 mies., szybko rosnących, średnich, dużych i olbrzymich ras psów, wśród których najbardziej predysponowane są: labrador retrievery, rottweilery, berneńskie psy pasterskie, golden retrievery i owczarki niemieckie (2, 4, 6, 9, 12-16).

Choroba ta również, choć znacznie rzadziej, może występować u psów ras małych i miniaturowych (17). Stwierdzono, że w porównaniu z samicami u samców występowanie dysplazji stawu łokciowego jest dwukrotnie częstsze, co najprawdopodobniej jest skorelowane z ich szybkim tempem wzrostu oraz czynnikiem związanym z płcią (2, 9, 10).

W przebiegu dysplazji stawu łokciowego wśród najczęściej stwierdzanych objawów klinicznych wymienia się:

• jedno- lub obustronną kulawiznę o różnym stopniu nasilenia,
• bolesność stawu łokciowego podczas omacywania,
• obrzęk tkanek miękkich,
• zmniejszenie zakresu ruchu w tym stawie.

W związku z rozwojem w przebiegu dysplazji stawu łokciowego wtórnej choroby zwyrodnieniowej, która jest procesem nieodwracalnym, zaleca się wykonanie wczesnej diagnostyki obrazowej. Ma ona na celu jak najwcześniejsze wykrycie ED, a przez to równie wczesne podjęcie odpowiedniego leczenia poprawiającego komfort życia zwierzęcia (18-20). Ponadto, biorąc pod uwagę uwarunkowania genetyczne dysplazji stawów łokciowych, wdrożenie odpowiedniego postępowania diagnostycznego umożliwi wykrycie, a przez to wyeliminowanie z rozrodu reproduktorów i suk hodowlanych dotkniętą tą chorobą. Konsekwencją tego postępowania będzie zmniejszenie częstości występowania ED w populacji psów. Obecnie w kilku krajach na świecie stosuje się już specjalne programy przesiewowe oparte na diagnostyce radiologicznej, które umożliwiają wczesne rozpoznanie tej choroby u ras predysponowanych (21).

Postępowanie diagnostyczne umożliwiające rozpoznanie dysplazji stawu łokciowego u psów powinno opierać się na informacjach uzyskanych z wywiadu, wyniku badania klinicznego ze szczególnym uwzględnieniem oceny ortopedycznej oraz wyników badań obrazowych, które mają największe znaczenie. Wśród technik obrazowych wykorzystywanych do diagnostyki tej choroby najczęściej wykonywane jest badanie radiograficzne, nieco rzadziej tomografia komputerowa (ang. CT – computed tomography) i artroskopia, natomiast najrzadziej rezonans magnetyczny (ang. MRI – magnetic resonance imaging), ultrasonografia (ang. USG – ultrasonography) oraz scyntygrafia. Podjęto również próby, aby do postępowania diagnostycznego dysplazji stawu łokciowego wprowadzić testy genetyczne (14, 19, 22-26).

Badanie RTG stawów łokciowych w kierunku dysplazji

Z uwagi na szeroką dostępność radiografii, jej niskie koszty oraz w większości przypadków brak konieczności stosowania znieczulenia ogólnego u zwierzęcia podczas badania, metodę tę stosuje się w pierwszej kolejności w schemacie postępowania diagnostycznego dotyczącego rozpoznawania dysplazji stawu łokciowego u psów. Na podstawie badania rentgenowskiego u psów z dysplazją stawu łokciowego można rozpoznać wtórną chorobę zwyrodnieniową oraz pierwotne przyczyny dysplazji stawu łokciowego, tj. niepołączenie wyrostka łokciowego kości łokciowej (UAP) oraz zaawansowaną postać oddzielającej martwicy kostno-chrzęstnej kłykcia przyśrodkowego kości ramiennej (OCD). Jednakże złożona budowa stawu łokciowego oraz pewne ograniczenia związane z budową i zasadą działania aparatu rentgenowskiego powodują trudności diagnostyczne związane z pierwotnymi przyczynami dysplazji stawu łokciowego, takimi jak:

• choroba wyrostka dziobiastego przyśrodkowego kości łokciowej (MCPD),
• łagodny stopień inkongruencji (INC),
• początkowe stadium oddzielającej martwicy kostno-chrzęstnej kłykcia przyśrodkowego kości ramiennej (OCD).

Z uwagi na częste występowanie obustronnej dysplazji stawu łokciowego zawsze należy wykonać zdjęcia rentgenowskie stawu przeciwległego. W przypadku braku zmian w przeciwległym stawie łokciowym zdjęcia te traktowane są jako kontrolne w stosunku do zdjęć stawu chorego (4, 8, 9, 27). Jednakże należy wspomnieć, że na podstawie braku zmian radiologicznych u młodych zwierząt nie można definitywnie wykluczyć dysplazji stawu łokciowego (23).

W celu poprawy skuteczności rentgenodiagnostyki dysplazji stawu łokciowego u psów zalecane jest zastosowanie premedykacji oraz wykonanie zdjęć rentgenowskich, najlepiej w czterech projekcjach radiologicznych stawu łokciowego. IEWG rekomenduje wykonanie badania rentgenowskiego stawu łokciowego w następujących projekcjach: przyśrodkowo-bocznej w pozycji wyprostnej, przyśrodkowo-bocznej w zgięciu, doczaszkowo-doogonowej i skośnej o kierunku od przednio-bocznego do tylno-przyśrodkowego (15°) (ryc. 1a-d) (3, 4, 11, 23, 28). Z uwagi na częste występowanie obustronnej dysplazji stawu łokciowego zawsze należy wykonać zdjęcia rentgenowskie stawu przeciwległego. W przypadku braku zmian w przeciwległym stawie łokciowym zdjęcia te traktowane są jako kontrolne w stosunku do zdjęć stawu chorego (4, 8, 9, 27). Jednakże należy wspomnieć, że u młodych zwierząt nie można definitywnie wykluczyć dysplazji stawu łokciowego na podstawie braku zmian radiologicznych (23).

W celu rozpoznania MCPD należy wykonać radiogramy w następujących projekcjach: przyśrodkowo-bocznej w pozycji wyprostnej i skośnej o kierunku od przednio-bocznego do tylno-przyśrodkowego (15°) (9, 24, 29).