Zaburzenia lękowe na tle somatycznym a nawyki

Lęk, strach i stres a zdrowie i długość życia

Lęk jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie. Wiąże się z obniżeniem progu reakcji i zwiększeniem czujności w sytuacjach bodźcowych podobnych do tych, w których wcześniej zwierzę miało styczność z bodźcem awersyjnym. Dane wskazują, że zaburzenia lękowe mają wspólne objawy dla lęku i strachu; zwiększony niepokój ukierunkowany na bodźce zapowiadające zagrożenie, a także generalizację na sygnały z nimi powiązane oraz wszelkie konteksty związane z zagrożeniem. Ponadto charakteryzują się podwyższoną reaktywnością na stres i bodźce awersyjne. Wykazano także wzmożone reakcje ciała migdałowatego na bodźce związane z zagrożeniem (1). Uwrażliwienie osi HPA i ogólne podniesienie reaktywności skutkują bardzo silnymi, niewspółmiernymi do intensywności bodźca reakcjami organizmu (11, 14).

Zachowania związane ze strachem i lękiem są bardzo powszechnym problemem u psów domowych i mogą powodować fizjologiczną reakcję stresową u osobników, które są narażone na bodźce, które wywołują strach lub niepokój. Reakcje na stres są zaś związane z szeregiem zmian w modulacji hormonalnej oraz immunologicznej i wykazano u wielu gatunków, że skutkują wieloma procesami chorobowymi oraz skróceniem życia. Badania wykazały, że psy ze skrajnym lękiem niespołecznym i lękiem separacyjnym mają zwiększone nasilenie oraz częstotliwość zaburzeń skórnych. Podczas gdy ani strach przed nieznajomymi, ani żadne inne skale strachu lub lęku nie były bezpośrednio powiązane z konkretnymi przyczynami śmierci, stwierdzono, że lęk przed nieznajomymi jest związany ze znacznie skróconą długością życia. Istnieją dowody sugerujące, że stres związany z życiem w lęku może mieć negatywny wpływ na zdrowie i długość życia psa domowego (2).

Strategie przetrwania

Kiedy reakcja jest bezpośrednio poprzedzona bodźcem awersyjnym, mówimy o strachu. Kiedy jednak w każdej podobnej sytuacji zwierzę wykazuje zachowania związane z unikaniem zagrożenia, mówimy o lęku (11). Tak więc zachowania lękowe nie muszą być poprzedzone bezpośrednio bodźcem awersyjnym. Główną biologiczną funkcją lęku jest zabezpieczenie organizmu przed zetknięciem z bodźcem zagrażającym życiu, a co za tym idzie – zwiększenie czujności i obniżenie progu reakcji na wszelkie bodźce wskazujące na zagrożenie. Do krwioobiegu zostaje wówczas wydzielona adrenalina, by pomóc danemu osobnikowi w ucieczce lub walce.

Tak więc uruchamia się strategia przetrwania, tzw. strategia 5F:

• walka,
• ucieczka,
• zastyganie,
• negocjacja,
• udawanie martwego (15).

To, jaką strategię wybierze zwierzę, zależy od wielu czynników, w tym od:

• gatunku,
• warunków środowiskowych,
• kontekstu sytuacyjnego,
• ekonomii behawioralnej – czyli opłacalności danego zachowania,
• wcześniejszych doświadczeń i wielu innych.

Reakcje te mogą być adaptacyjne w sensie ewolucyjnym – to znaczy, że kiedyś te automatyczne reakcje mogły ratować życie (3). Strategia ta jest uruchamiana zarówno, gdy niebezpieczeństwo jest realne, ale również wtedy, kiedy jedynie zwierzęciu wydaje się, że jest zagrożone, bowiem sytuacja bodźcowa przypomina tę zagrażającą życiu. Im silniejsza trauma lub deprywacja sensoryczna, tym mechanizm ten działa silniej, a czasami uruchamia się w momentach, gdy zagrożenie nie istnieje. Należy jednak pamiętać, że bez względu na bodźce awersyjne, a więc to, czy zagrożenie jest realnie lub nie, reakcja lękowa wygląda tak samo (15).

Tak więc zaburzenia lekowe podwójnie obciążają organizm, bowiem stawiają go automatycznie w niemalże ciągłej gotowości do działania, a także uruchamiają strategie przetrwania znacznie częściej, niż jest to konieczne. Dlatego normalną kolejnością rzeczy jest unikanie wszelkich sytuacji bodźcowych, w których może czyhać zagrożenie, w celu chociaż chwilowego powrotu do homeostazy oraz odpoczynku. Są to tzw. zachowania zabezpieczające, które paradoksalnie utrudniają terapię (16). Dlatego tak ważne jest w pierwszej kolejności wyeliminowanie potencjalnej somatycznej przyczyny zaburzeń lekowych, następnie praca w środowisku komfortowym, ewentualne wsparcie farmakologiczne lub suplementacja, a dopiero na końcu poprawna praca techniką odwrażliwiania z przeciwwarunkowaniem pod okiem specjalisty.

Zaburzenia lękowe na tle somatycznym

Można zaobserwować znaczne nakładanie się niespecyficznych objawów chorób, bólu, zaburzeń lękowych i stresu. Te sygnały często są także wykorzystywane przez psy z premedytacją w celu zakomunikowania innemu osobnikowi: dyskomfortu czy stresu (5), niepewności, przerwania konfliktu (4), ale także niekiedy dobrych intencji (6). Poza klasycznymi objawami bólu do mniej oczywistych objawów behawioru bólowego można zaliczyć ogólny wzrost reaktywności oraz agresję ukierunkowaną przede wszystkim na szybko poruszające się obiekty (7).

Problemy behawioralne, których przyczyną są dyskomfort, ból lub choroba, dotyczą najczęściej zachowań takich jak:

• pica,
• agresja,
• zachowania lękowe,  zwłaszcza u zwierząt w średnim lub starszym wieku.

Ból neuropatyczny jest nasilany przez bodźce wywołujące pobudzenie emocjonalne. Uzyskanie dokładnego i kompletnego wywiadu w celu zebrania wszystkich subtelnych objawów i zmian w zachowaniu jest kluczowe w diagnostyce oraz pomaga lekarzowi weterynarii ustalić, czy objawy są bardziej zgodne ze stanem chorobowym, zaburzeniem zachowania czy z obydwoma (8). Dane literaturowe wskazują na znaczne rozbieżności odnośnie częstości zaburzeń zachowania na tle somatycznym, podając przedział od 28 do 82% przypadków (9).