Analiza czynników i mechanizmów prowadzących do powstania problemu nietypowej agresji u owczarka niemieckiego

Konsultacja, której celem jest stworzenie indywidualnego programu modyfikacji zachowania, opiera się na zebraniu obszernego wywiadu oraz obserwacji zwierzęcia w różnych sytuacjach. W trakcie spaceru na smyczy Ares faktycznie kilkukrotnie prezentował zachowania agresywne wobec mijanych psów, natomiast na wybiegu, gdzie był zwolniony z linki, podobne reakcje nie pojawiły się. Jego zachowanie nie wskazywało na jakiekolwiek deficyty kompetencji socjalnych. Pies nie obawiał się innych psów, nie reagował stresem, wobec niektórych psów prezentował sygnały zapraszające do zabawy, inne ignorował, odchodził w odpowiedzi na reakcje grożenia. Zatem elementem różnicującym jedną i drugą sytuację okazała się „zagadkowa” smycz.

Aby wyeliminować niepożądane zachowanie, konieczne jest możliwie jak najlepsze poznanie jego przyczyn. Jako że zachowanie jest zjawiskiem złożonym, przyczyny zaburzeń zachowania najczęściej uwarunkowane są wieloczynnikowo. Dlatego niezbędna jest analiza problemu na wielu płaszczyznach, która daje nie tylko najszersze zrozumienie, ale i największe możliwości opracowania planu modyfikacji. Pewnym utrudnieniem w pracy z problematycznym zachowaniem jest fakt, że opiekunowie zgłaszają się po pomoc często po wielu miesiącach trwania trudności, co oznacza, że przyczyn problemowego zachowania należy szukać nie tylko w obecnej sytuacji psa, ale również w nieraz odległej przeszłości. Tak było również i w tym przypadku.

Z zebranego wywiadu wynika, że zachowania agresywne u Aresa zaczęły pojawiać się, kiedy skończył rok. W tym czasie zaszły istotne zmiany w codziennym funkcjonowaniu rodziny, a tym samym psa. Jeden z synów, który głównie opiekował się Aresem, rozpoczął studia, rzadziej przebywał w domu i w związku z tym znacznie mniej czasu poświęcał psu. Dotychczasowe codzienne długie spacery, w trakcie których Ares mógł swobodnie biegać, spotykać się i bawić z innymi psami, zostały zastąpione nieregularnymi krótkimi przechadzkami na smyczy, realizowanymi głównie przez rodziców chłopaka. Dodatkowo psa znacznie częściej i na dłużej zostawiano samego w domu.

Opiekunowie twierdzą, że zanim Ares zaczął zachowywać się agresywnie, chodząc na smyczy, z reguły ciągnął do innych psów, wyrywał się i piszczał, czasem szczekał. Agresja natomiast pojawiła się po około dwóch miesiącach od momentu wprowadzenia zmian w życiu rodziny. Jaki zatem mechanizm doprowadził do powstania problemowego zachowania?

Z wywiadu wynika, że w okresie szczenięcym i młodzieńczym Ares miał wiele swobodnych kontaktów z innymi szczeniętami i dorosłymi psami. U psów kontakty takie są niezbędne dla nawiązania więzi i właściwych relacji z przedstawicielami własnego gatunku (1). Można zatem założyć, że rozwój zachowań społecznych przebiegał u Aresa prawidłowo. Pies często i bez ograniczeń mógł biegać i bawić się z innymi psami. Taka zabawa z reguły jest niezwykle przyjemnym doświadczeniem i prezentowana jest dla osiągnięcia satysfakcji z samej realizacji tego zachowania (2).

Ares przez niemal rok swobodnie mógł je prezentować. Późniejsze ograniczenie spacerów i stałe prowadzenie psa na uwięzi uniemożliwiły udział w zabawie. Nie zmieniło to jednak motywacji do podejmowania tego typu aktywności. Pies dążył do kontaktu z innymi psami, ale smycz skutecznie go ograniczała. Z dużym prawdopodobieństwem wiązało się to z przeżywaniem intensywnej frustracji. Zgodnie z hipotezą frustracji – agresji – agresja stanowi reakcję na frustrację, tym większą, im intensywniejsza jest frustracja (3). Frustracja określana jest jako stan występujący wówczas, kiedy aktywność ukierunkowana na cel zostaje zablokowana. Jej intensywność zależna jest od trzech czynników: 

1. siły motywacji do danej aktywności;
2. stopnia zakłócenia; 
3. liczby zakłóconych uprzednio podejmowanych aktywności ukierunkowanych na osiągnięcie zamierzonego celu.

Odnosząc to do sytuacji Aresa, w momencie, w którym po raz pierwszy zareagował agresją, możemy przypuszczać, że: 

1. był silnie zmotywowany do podjęcia kontaktu z napotkanym psem;
2. przebywanie na smyczy stanowiło wysoki stopień zakłócenia; 
3. ograniczenie spacerów trwało od kilku tygodni, zatem prawdopodobnie wcześniej wielokrotnie próbował podejść do napotkanego psa, co kończyło się niepowodzeniem.

Zatem z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że reakcja agresywna związana była z przeżywaną frustracją.

Dodatkowo ważny czynnik biorący udział w powstaniu problemowego zachowania stanowiła deprywacja aktywności. Ares przynajmniej dwa miesiące nie miał możliwości realizowania właściwych dla typu, rasy i wieku naturalnych wzorców zachowania. Dla owczarka niemieckiego są to między innymi elementy łańcucha łowieckiego (pogoń i chwytanie uciekających obiektów) czy eksploracja. Funkcjonowanie w środowisku uniemożliwiającym odpowiednią stymulację prowadzi nie tylko do prezentowania wzorców motorycznych w sposób nieadekwatny do sytuacji, ale może skutkować również zachowaniami kompulsywnymi i innymi zaburzeniami zachowania (4). Zgodnie z Berkowitzem (5) prawdopodobieństwo prezentacji zachowań agresywnych zależne jest od wewnętrznej gotowości do agresji. W przypadku Aresa napięcie związane z deprywacją aktywności mogło wiązać się z obniżeniem nastroju zwierzęcia, a tym samym obniżeniem progów reagowania, zwiększając wewnętrzną predyspozycję do prezentacji zachowań agresywnych.