Kokcydioza świń – przebieg, rozpoznawanie i najnowsze sposoby zwalczania

Kokcydia należą do grupy pasożytniczych pierwotniaków wewnątrzkomórkowych, które zostały opisane po raz pierwszy już w 1934 roku, ale dopiero w połowie lat 70. ubiegłego wieku zostały uznane za czynnik wywołujący biegunkę u prosiąt (1). U świń stwierdzane są pierwotniaki z rodzaju Cystoisospora i Eimeria, przy czym jako czynniki etiologiczny kokcydiozy u prosiąt prym wiodą kokcydia z gatunku Cystoisospora suis (synonim łac. Isospora suis).

Kokcydioza (izosporoza) prosiąt noworodków jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie i występuje wszędzie tam, gdzie świnie są utrzymywane w warunkach zamkniętych. Potwierdzają to także przeprowadzone w Polsce badania przeglądowe prowadzone w ostatnich latach, które wykazały inwazję C. suis w 43% do 67% przebadanych chlewni (2, 3). Izosporoza, czasami określana jest jako biegunka dnia dziewiątego, bowiem jej objawy występująca zwykle u prosiąt w 2. tygodniu życia.

Inwazje tego pierwotniaka w stadach trzody chlewnej stanowią poważny problem zdrowotny oraz ekonomiczny. W przeszłości zwalczanie kokcydiozy prosiąt ssących nastręczało trudności. Aktualnie problem ten dzięki dostępności skutecznych leków może być w pełni kontrolowany.

Cykl rozwojowy Cystoisospora suis 

W przypadku chorób pasożytniczych bardzo ważna jest znajomość cyklu rozwojowego, która to wiedza jest podstawą ich skutecznego zwalczania. Zarażenie kokcydiami C. suis odbywa się poprzez połknięcie przez prosię inwazyjnej oocysty. Następnie w przewodzie pokarmowym prosięcia ma miejsce uwolnienie sporozoitów z oocysty, czyli ekscystacja. Sporozoity to haploidalne stadium w cyklu życiowym, będące stadium inwazyjnym pasożyta. Powstają one przez wielokrotny podział zygoty tzw. sporogonia.

Proces ekscystacji przebiega pod wpływem soku żołądkowego, żółci i enzymów trzustkowych aktywujących sporozoity. Sporozoity aktywnie wnikają do komórek nabłonka kosmków jelita cienkiego, wykorzystując do tego tzw. aparat apikalny, a następnie powiększają nieco swoje rozmiary i przekształcają się w meronty. W tym momencie zaczyna się faza rozmnażania bezpłciowego, w której meronty ulegają podziałom na drodze endodyogenii, wytwarzając merozoity, które wydostając się do światła jelita, atakują kolejne enterocyty. Dalszym etapem cyklu rozwojowego jest faza rozmnażania płciowego, tzw. gamogonia. Część merozoitów w komórce żywiciela przekształca się w mikro- i makrogamonty produkujące gamety. Po ich połączeniu powstaje zygota, przekształcająca się w oocystę, która jest wydalana z kałem na zewnątrz. Po 4-8 dniach od zarażenia z kałem wydalane są pierwsze oocysty, czas ten nosi nazwę okresu prepatentnego. W środowisku zewnętrznym ma miejsce kolejny etap – sporogonia, czyli proces dojrzewania oocysty do inwazyjności, obejmujący kilka stadiów, których efektem jest powstanie w oocyście sporozoitów.

Sporulacja jest zależna od wielu czynników, z których do najważniejszych należą: wilgotność, temperatura i obecność tlenu. Sporulacja oocyst C. suis w temperaturze 24°C trwa ok. 24-48 godzin, a w temperaturze 37°C skraca się nawet do 12 godzin. Zarówno za niska, jak i za wysoka temperatura hamuje fazę sporogonii, a także radykalnie obnaża lub wręcz hamuje zdolność do późniejszej sporulacji w optymalnych warunkach (4).

Przebieg kokcydiozy u prosiąt

Objawy kokcydiozy u prosiąt ssących występują zwykle w 2. tygodniu życia (7.-11. dzień), choć w niektórych przypadkach mogą się one pojawić również nieco wcześniej lub później, dlatego „szerokie okno czasowe”, w którym pojawiają się objawy kokcydiozy, określa się między 5. a 21. dniem życia, co jest ważne przy rozpoznawaniu różnicowym biegunek u nowo narodzonych świń (5).

Główne objawy dotyczą wyglądu wydalanego przez prosięta kału. Jest on żółtawy lub szarawy, początkowo pastowaty lub ciastowaty, staje się bardziej płynny w miarę postępu infekcji. W wyniku biegunki prosięta są osowiałe, ich sierść staje się szorstka, mokra, o nieprzyjemnym zapachu skwaśniałego mleka, spadają również przyrosty masy ciała. Pomimo tego zazwyczaj są one w stanie dalej ssać maciorę i pobierać mleko, natomiast widoczne są postępujące odwodnienie oraz spadające przyrosty masy ciała (5).

Charakterystyczną cechą izosporozy jest nierównomierny przebieg choroby w miocie – część prosiąt choruje, wykazując silne objawy chorobowe, a część przechodzi inwazję bezobjawowo. W przebiegu inwazji, zwłaszcza w warunkach laboratoryjnych, obserwuje się dwie, a czasem trzy fazy nasilenia inwazji wyrażające się zwiększeniem intensywności wydalania oocyst i nasileniem objawów chorobowych. Jest to związane z powstawaniem kolejnych pokoleń stadiów jelitowych uszkadzających nabłonek jelita, a także z możliwością reinwazji. W warunkach chlewni fazy te mogą być jednak trudne do zaobserwowania (6).