Zaburzenia neurologiczne u koni będące wynikiem urazu – przypadki kliniczne

Patogeneza

Patologie odcinka szyjnego kręgosłupa występują głównie w konsekwencji urazu u dorosłych osobników, także w wyniku powstawania zwyrodnień stawów międzykręgowych. Większość przypadków urazów obejmuje odcinek szyjny i piersiowy. Lokalizacja oraz rodzaj uszkodzenia kręgów zależą od pozycji szyi i głowy konia w trakcie wypadku – szyja zgięta, przeprostowana, głowa zwrócona w bok. U młodych pacjentów zwykle dochodzi do urazów na skutek zderzenia z nieruchomym obiektem, podczas tarzania się czy przez upadek lub poślizgnięcie się na błocie i gwałtowne uderzenie w podłoże lub obiekty w pobliżu. U dorosłych osobników do kontuzji predysponują najczęściej wypadki podczas szybkiego biegu, na torach wyścigowych, jako skutek upadków podczas skoków przez przeszkody oraz w wyniku kopnięcia przez innego członka stada. W rezultacie do pęknięć dochodzi pod wpływem działania dużej energii na kręgi, konsekwencją czego mogą być przemieszczone złamania, z kompresją i uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Tego typu urazy mogą również wywołać kompresję trzonów kręgów i złamania wyrostków poprzecznych (19, 28). Dlatego też siła uderzenia, skutkującego urazem, ma znaczenie w kontekście rozległości i rodzaju uszkodzenia.

U koni młodych, w szczególności młodszych niż sześć miesięcy, najczęściej występującym urazem jest złamanie zęba obrotnika. Wynika to z kilku powodów, oprócz wieku do kontuzji predysponuje ilość energii, której poddane są kręgi przy impakcie, jak i behawior źrebiąt (28). Kościec niedojrzałych zwierząt, przez ciągły wzrost i rozwój, jest mniej zmineralizowany niż u dorosłych osobników, bardziej elastyczny, z niedomkniętymi nasadami kości. Charakterystyczne dla tej grupy wiekowej chrząstki wzrostu stanowią najsłabsze miejsce, więc kwalifikują się jako miejsce predylekcyjne do urazów, dlatego pęknięcie zęba często zachodzi na wysokości jego płytki wzrostu (19). Przez brak krążka międzykręgowego na ząb wywierana jest spora siła podczas wypadków w różnych konfiguracjach ułożenia głowy i szyi. Młode, niedoświadczone i energiczne konie mogą częściej niż dorosłe płoszyć się w tracie treningu, odskakiwać przywiązane uwiązem do barierki, wywierając przy tym ucisk paska potylicznego na staw szczytowo-obrotowy. Po odłączeniu zęba od obrotnika może on pozostać przytwierdzony więzadłem podłużnym zęba do dźwigacza oraz więzadłami skrzydłowymi do wewnętrznej powierzchni kłykci potylicznych (1, 16). Obrotnik jest rotowany dobrzusznie przez siłę wywieraną na skutek działania więzadła karkowego (19, 28).

Nadwichnięcie i zwichnięcie stawu szczytowo-obrotowego są następnymi zjawiskami występującymi w szczególności u młodych osobników. Nadwichnięcie może mieć podłoże genetyczne, ale również urazowe. Przy przeproście szyi i głowy kręg szczytowy przemieszcza się dobrzusznie względem obrotnika, w wyniku czego dochodzi do kompresji rdzenia kręgowego na wysokości stawu (1). Zwichnięcie polega na całkowitym wysunięciu zęba obrotnika z otworu kręgowego atlasu i przesunięciu go na dobrzuszną powierzchnię kręgu szczytowego. Zwykle jednocześnie dochodzi do zerwania więzadeł zęba (1, 19, 28).

Urazy dotyczące bezpośrednio pierwszych dwóch kręgów mogą dotyczyć wszystkich grup wiekowych i są zazwyczaj wynikiem upadków ze zgiętą bocznie szyją lub zderzenia z przeszkodą w tej samej pozycji. Wyróżnia się pęknięcie kłykci potylicznych, łuków i skrzydeł kręgu szczytowego, doczaszkowej powierzchni stawowej obrotnika, wspomnianego wcześniej zęba, trzonu obrotnika, jego wyrostka kolczystego, wraz z doogonową powierzchnią stawową zlokalizowaną tuż pod nim (19).

Złamania kręgów od trzeciego do szóstego mogą mieć dramatyczny przebieg. Wypadki ze zgiętą, przeprostowaną bądź zgiętą w bok szyją predysponują do urazów w tym obszarze. W zależności od siły upadku lub zderzenia kręgi mogą ulec wieloodłamowemu złamaniu, z uciskiem i uszkodzeniem rdzenia kręgowego. W trakcie tego typu incydentów naruszenie stawu międzykręgowego jest także spotykane, co może prowadzić do jego destabilizacji i migracji odcinka kręgosłupa w stronę przeciwną do osi kręgosłupa. Możliwy jest również uraz obejmujący określoną strukturę kręgu, ale niesięgający kanału kręgowego. Najczęściej występującym urazem tego odcinka jest złamanie kompresyjne, które może prowadzić do pęknięcia wyrostka stawowego. U młodych koni, poniżej drugiego roku życia, pęknięcie może przebiegać przez chrząstkę wzrostu, gdyż jej struktura jest znacznie bardziej miękka niż faktura kości. Przy wypadku z napotkaniem przeszkody z szyją w przeproście częstym wynikiem jest jednostronne lub obustronne złamanie nasady łuku kręgu, co może skutkować rozłączeniem wyrostków stawowych sąsiadujących kręgów, a także ich przemieszczeniem. Uraz w tej pozycji szyi może także w efekcie wywołać odłączenie tylnej nasady kręgu tworzącego dotknięty staw. W ekstremalnych przypadkach może dojść do naderwania dogrzbietowej części kręgu i odsłonięcia kanału kręgowego (1, 19, 28).

Osteoartropatia stawu skroniowo-gnykowego jest chorobą wiążącą się z przebudową wspomnianego stawu oraz otaczających go struktur: części rylcowatej i bębenkowej kości gnykowej oraz kości skroniowej. Uważa się, że choroba może być skutkiem infekcji ucha środkowego, która szerzy się na okoliczne tkanki, lub infekcji worków powietrznych (1, 10). Przez dużą przebudowę wymienionych struktur może dojść do unieruchomienia stawu oraz zmian w budowie części kostnych. Z uwagi na fakt, że staw ten jest zaangażowany podczas ruchów językiem i krtanią podstawowe czynności, jak żucie, połykanie oraz zabiegi weterynaryjne w obrębie jamy ustnej, mogą skutkować pęknięciem części skalistej kości skroniowej. Takie złamanie może sięgać wewnętrznego przewodu słuchowego, w rezultacie uszkodzeniu mogą ulec nerwy twarzowe i nerw przedsionkowo-ślimakowy. Kiedy fragmentacja rozciąga się do otworu poszarpanego, nadwyrężeniu mogą również ulec nerwy językowo-gardłowy i błędny (1, 2, 10). Urazy kości gnykowej niezwiązane z osteoartropatią są rzadko opisywane w literaturze i mogą wynikać z grzybicy worków powietrznych. Autorzy publikacji na podstawie przypadku klinicznego opisują złamanie obu części rylcowatych kości gnykowej w wyniku zaklinowania się głowy pacjenta pomiędzy kratami żłobu (21). Inna praca opisuje przypadek konia z obrzękiem po prawej stronie gardła, uciskającym prawą chrząstkę krtani. Obrzęk zmniejszał światło nosogardzieli. Za pomocą tomografii komputerowej stwierdzono pęknięcie części rylcowatej kości gnykowej z ropniem w okolicy pęknięcia (6).