Niezakaźne i zakaźne czynniki ryzyka chorób układu oddechowego u cieląt

Przemieszczanie zwierząt 

Transport zwierząt uznawany jest za jeden z najistotniejszych niezakaźnych czynników ryzyka schorzeń układu oddechowego – świadczy o tym termin „gorączka transportowa”, określający zachorowania pojawiające się w związku z transportem zwierząt (2). Rosnące zainteresowanie odchowem byczków ras mlecznych zwiększyło liczbę transportów zwierząt z miejsca urodzenia do miejsca dalszego chowu. W planowaniu przemieszczania należy brać pod uwagę najczęściej towarzyszące mu nadmierne stłoczenie zwierząt, które sprzyja wzajemnemu zakażaniu się cieląt. Najniekorzystniejsze czynniki towarzyszące przemieszczaniu to: długi czas transportu, łączenie zwierząt pochodzących z różnych stad, stłoczenie (niedostateczna wentylacja, wysoka temperatura), stres związany ze zmianą miejsca pobytu i czasowym brakiem dostępu do wody i paszy, spadek odporności.

Planując przemieszczanie cieląt do cielętników, należy wziąć pod uwagę planowany schemat szczepień – zwierzęta powinny być przenoszone dopiero po uzyskaniu pełnej odporności poszczepiennej, nie należy również rozpoczynać programu szczepień tuż po przeniesieniu cieląt, gdyż odczuwają one wówczas stres, a immunosupresja z tym związana nie pozwoli uzyskać pożądanego efektu szczepienia (19).

Planując z kolei przyjęcie transportu zwierząt, należy zwrócić uwagę na to, aby cielęta nie pochodziły z wielu różnych miejsc, a droga przemieszczania nie była zbyt długa. Po przybyciu do miejsca przeznaczenia cielęta powinny zostać skierowane na 14-, 21-dniową kwarantannę, jako że siewstwo większości patogenów jest największe w pierwszych dniach od zarażenia, obniżając się około 14. dnia (4). Standardem powinno być również prowadzenie kontroli przywiezionych zwierząt pod kątem obecności wirusa BVDV – w wypadku wykrycia go u poszczególnych sztuk powinny one być eliminowane ze stada – jeśli są osobnikami PI, ich przyrosty będą znacznie wolniejsze od zdrowych zwierząt, a siewstwo wirusa będzie znaczne i w krótkim czasie nie tylko zarazi inne sztuki, ale też spowoduje u ich immunosupresję, co może skutkować zakażeniem wtórnym innym patogenem obecnym w stadzie (13).

Stres

Wymienione już czynniki niezakaźne sprzyjające infekcjom układu oddechowego powodują również stres: termiczny, transportowy, socjalny, żywieniowy i inne. Wpływa to negatywnie na funkcjonowanie cieląt, przede wszystkim powoduje immunosupresję. Ułatwia ona infekcję patogenami, które znajdują się w otoczeniu cieląt, zwłaszcza mieszanymi – bakteryjno-wirusowymi. Mechanizm wpływu stresu na odporność jest rozbudowany; jednym z jego elementów jest zwiększenie podatności na infekcje wirusowe w związku z wydzielaniem glikokortykoidów i katecholamin. Wpływają one supresyjnie na produkcję limfocytów Th1, odpowiadających za odporność komórkową, z jednoczesną stymulacją produkcji limfocytów Th2 odpowiadających za odporność humoralną (pozakomórkową). W związku z tym w sytuacjach stresowych organizm ma ograniczoną możliwość zwalczania infekcji wywołanych przez wirusy oraz bakterie wewnątrzkomórkowe (23). 

Czynniki stresowe wywołują supresyjne zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego również w zakresie żywotności leukocytów, zdolności komórek żernych do fagocytozy i migracji, a także produkcji cytokin (21). W pierwszych dniach po transporcie zwierząt nie zaleca się ich szczepienia, jako że wciąż aktywne czynniki stresowe zaburzają produkcję przeciwciał na drodze odpowiedzi immunologicznej, co jest zauważalne w przypadku wirusów BHV-1 czy BRSV (15). Ponadto wytwarzany w sytuacjach stresowych kortyzol ogranicza produkcję immunoglobulin sIgA, działających w obrębie błon śluzowych górnych dróg oddechowych. Skutkuje to zmniejszoną obroną organizmu przed adhezją patogenów do śluzówki krtani i tchawicy oraz brakiem neutralizacji wytwarzanych przez bakterie toksyn (22).

Na schemacie przedstawiono szeroki wpływ sytuacji stresowych na funkcjonowanie i zdrowie cieląt – w związku z różnymi metodami prowadzenia odchowu, wykres należałoby uzupełnić o ewentualne dodatkowe czynniki stresowe właściwe dla danego gospodarstwa, a nawet konkretnego zwierzęcia (8).