Szczepienia psów i kotów

Szczepienia dorosłych

Podobnie jak u młodych zwierząt, szczepiony dorosły osobnik powinien być zdrowy oraz uprzednio odrobaczony. W przypadku nigdy nieszczepionych dorosłych psów czy kotów lub zwierząt o nieznanej historii szczepień, z reguły podaje się dwie dawki szczepionki w odstępie 3-4 tygodni, zwłaszcza gdy uodparniane są również przeciwko chorobom dodatkowym. Pierwsza dawka przypominająca powinna być zastosowana po 12 miesiącach. W późniejszym okresie coroczne stosowanie szczepień zasadniczych nie jest konieczne. Taka praktyka nie zwiększa wyraźnie miana przeciwciał, a ograniczenie ilości stosowanych preparatów zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Dlatego kolejne dawki przypominające powinny być wykonywane (ryc. 3):

• co 3 lata lub rzadziej – przeciwko: nosówce, parwowirozie, chorobie Rubartha, panleukopenii, białaczce kotów, wściekliźnie (u kotów), kaliciwirozie i herpeswirozie u kotów, gdy ryzyko zakażenia jest niewielkie, m.in. koty przebywające wyłącznie w domach,
• co rok – przeciwko: chlamydiozie, bordetelozie, parainfluenzie, leptospirozie, kaliciwirozie i herpeswirozie u kotów, gdy ryzyko zakażenia jest wysokie, wściekliźnie (u psów),
• przed sezonem – przeciwko boreliozie.

U immunokompetentnych zwierząt szczepionych w wieku dorosłym szczepionkami atenuowanymi przeciwciała przeciwko takim chorobom jak: nosówka, choroba Rubartha, parwowiroza, panleukopenia, pojawiają się po jednokrotnym szczepieniu i utrzymują przez kilka lat na poziomie gwarantującym ochronę. Do zapewnienia odporności zwierzęcia istotny jest nie tylko poziom przeciwciał, ale również odporność komórkowa, dlatego spadek miana przeciwciał nie oznacza całkowitego braku ochrony przed patogenami. Zatem nawet jednorazowe szczepienie dorosłych zwierząt przyczynia się do zwiększania długotrwałej odporności danej populacji (1, 9-13).

Podstawowe zasady
wykonywania szczepień

Zdecydowana większość szczepionek przeznaczona jest do podawania w formie iniekcji, tylko niektóre szczepionki są przeznaczone do podawania donosowego. Zawsze należy stosować drogę podania, jaką określił producent danego preparatu. Przed użyciem szczepionek atenuowanych podawanych podskórnie czy domięśniowo nie należy wcześniej przecierać skóry antyseptykiem, gdyż może to obniżać skuteczność szczepienia. Mieszanie w jednej strzykawce preparatów różnych marek nie jest dozwolone, o ile producent danej szczepionki nie zaznaczył w ulotce, z jakim preparatem można to wykonać bez szkody dla zwierzęcia. Zasada niemieszania w jednej strzykawce różnych preparatów dotyczy również szczepionek w formie płynnej tego samego producenta, o ile nie zaznaczył on w ulotce, że jest to dopuszczalne. Ilość preparatu przeznaczonego do immunizacji, jaką należy podać, jest określana przez producenta i nie jest zależna od masy ciała zwierzęcia. Gdy konieczne jest jednoczesne podanie dwóch szczepionek różnych marek, iniekcje poszczególnych preparatów należy wykonać tak, by podawane antygeny zostały wychwycone przez różne węzły chłonne. W praktyce oznacza to podanie jednej szczepionki w okolicę tylnej kończyny, a drugiej w okolicę przedniej kończyny, po przeciwległej stronie (ryc. 6). Przed podaniem szczepionki należy umożliwić jej osiągnięcie temperatury pokojowej, szczególnie należy dbać o tę kwestię przy szczepieniu kotów, gdyż jest to elementem profilaktyki mięsaków poiniekcyjnych. Należy unikać, o ile to możliwe, szczepienia zwierząt w stanie znieczulenia ogólnego, gdyż może grozić to zachłyśnięciem w przypadku wystąpienia reakcji nadwrażliwości na podany preparat. Ponadto niektóre leki stosowane do znieczulenia ogólnego mogą wpływać na odpowiedź immunologiczną. Przeciwwskazane jest również wykonywanie szczepień u zwierząt w trakcie terapii immunosupresyjnej, a czas, jaki musi upłynąć od zakończenia leczenia do szczepienia, wynosi przynajmniej 2 tygodnie. W pierwszym cyklu immunizacji nie zaleca się stosowania szczepionek atenuowanych, jeżeli uprzednio zastosowana była szczepionka inaktywowana przeciwko tej samej chorobie, gdyż szczepionka inaktywowana powoduje powstawanie przeciwciał, które mogą spowodować neutralizację żywego zarazka obecnego w preparacie atenuowanym. Szczepionki inaktywowane korzystniej jest stosować po atenuowanych (1).

Działania niepożądane

Szczepionki, jak inne preparaty lecznicze, mogą powodować wystąpienie działań niepożądanych, a ich coroczne podawanie jest postrzegane jako czynnik zwiększający to ryzyko. Po szczepieniach niekiedy obserwowane są nieswoiste dolegliwości, jak: odczyny w miejscu iniekcji, przejściowy spadek apetytu, osłabienie czy kulawizny. Zazwyczaj mijają one samoistnie w przeciągu kilku dni. Wystąpić mogą również reakcje nadwrażliwości różnych typów. Ostre odczyny w postaci obrzęku naczynioruchowego czy anafilaksji (nadwrażliwość typu I) wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej. Dlatego przed każdym szczepieniem właściciel zwierzęcia powinien zostać poinformowany o możliwości wystąpienia takich stanów zagrażających życiu zwierzęcia. Wykazano również powiązania między szczepieniami u psów a pojawieniem się reakcji nadwrażliwości typu II, jak np. autoimmunologiczna niedokrwistość hemolityczna czy autoimmunologiczna trombocytopenia. Notowane również były przypadki rozwoju nadwrażliwości typu III (tworzenie kompleksów antygen-przeciwciało) w postaci uszkodzenia skórnych naczyń krwionośnych czy niegdyś występowanie „niebieskiego oka” po użyciu starego typu szczepionek przeciwko chorobie Rubartha (obecne zawierają antygeny CAV-2, zapewniając odporność również przeciwko CAV-1). Niektóre badania wykazują korelację między częstymi, corocznymi szczepieniami a wystąpieniem przewlekłej choroby nerek u kotów. Podłoża tego mechanizmu upatruje się w tworzeniu kompleksów immunologicznych po zastosowanych szczepieniach podstawowych, do których produkcji używane są hodowle komórkowe nerki kota. Powikłaniem o wyraźnej korelacji z uprzednim wykonaniem szczepienia jest również występowanie mięsaka poiniekcyjnego u kotów (dawniej określanego jako „poszczepienny”). Chirurgiczne usunięcie tego typu zmian wykonywane jest z zachowaniem odpowiednio dużego marginesu zdrowych tkanek. Najdłuższy czas do kolejnej wznowy uzyskuje się po zastosowaniu marginesu szerokości 5 cm lub więcej oraz głębokości dwóch niezmienionych powięzi. Z tego względu wykonywanie iniekcji w okolicy łopatek u kotów jest niewskazane. Proponowane miejsca wykonywania szczepień u kotów umożliwiają nie tylko zachowanie bezpiecznego marginesu zdrowych tkanek w przypadku chirurgicznego leczenia mięsaka poiniekcyjnego, ale także identyfikację rodzaju szczepienia, które przyczyniło się do jego powstania (ryc. 7a):

• poniżej prawego stawu łokciowego − szczepienia podstawowe,
• poniżej prawego stawu kolanowego − szczepienie przeciwko wściekliźnie,
• poniżej lewego stawu kolanowego – szczepienie przeciwko białaczce kociej.

Alternatywną częścią ciała, która umożliwia również zachowanie takiego marginesu, jest ogon, jednak nie zbyt blisko nasady. Jednakże w praktyce wykonanie podskórnych iniekcji u kotów w tak obwodowe części ciała jest bardzo trudne, szczególnie gdy osobą przytrzymującą kota jest wyłącznie jego właściciel. Dlatego kompromisem jest wykonywanie iniekcji podskórnych w okolicy jamy brzusznej, każdorazowo zmieniając miejsce iniekcji w tym obszarze (ryc. 7b). Gdy u zwierzęcia konieczne jest wykonanie szczepienia, a uprzednie skutkowały wystąpieniem reakcji alergicznych, zaleca się zmianę firmy produkującej szczepionki, która ma być podana. Pomocne również jest podanie difenhydraminy na 15-30 minut przed szczepieniem (doustnie 2-4 mg/kg m.c. lub 1 mg/kg m.c. parenteralnie). Niestety w Polsce obecnie nie jest ona dostępna jako preparat jednoskładnikowy. Jeżeli po szczepieniu niezbędne było podanie krótkodziałających glikokortykosteroidów i zastosowane były w dawkach niższych niż immunosupresyjne, nie powinny mieć one wpływu na rozwój odporności i nie ma konieczności powtarzania tego szczepienia (6, 7, 14-17).

Podsumowanie

Przedstawione zalecenia dotyczące harmonogramu szczepień, jak i wyboru chorób (za wyjątkiem obowiązkowego szczepienia przeciwko wściekliźnie u psów) są wskazówkami opartymi na badaniach naukowych oraz opinii ekspertów. Nie są to ścisłe zasady obowiązujące wszystkich lekarzy weterynarii, aczkolwiek stosowanie się do nich spowoduje ujednolicenie działań w zakresie profilaktyki przeciwzakaźnej zwierząt. Harmonogram szczepień należy zawsze ustalić indywidualnie dla konkretnego zwierzęcia. Warto w miarę możliwości sformułować go już na pierwszej wizycie i przekazać właścicielowi w formie pisemnej. Określenie konkretnych dat szczepień pomaga opiekunom zwierząt stosować się do zaleceń lekarza weterynarii i zwiększa szansę na ich terminowe zgłoszenie się na wizytę, co przyczyni się do skuteczniejszej ochrony konkretnego osobnika oraz zwiększenia odporności zbiorowej populacji.