Stres a zapalenie dróg moczowych u kotów. Jaki jest związek?

Istnieje wiele przyczyn wystąpienia zapalenia pęcherza moczowego. Bakterie mogą dostać się do pęcherza moczowego i doprowadzić do infekcji, kamienie moczowe mogą podrażnić ścianę pęcherza, a czasami nowotwór pęcherza moczowego jest czynnikiem wywołującym stan zapalny. U ponad połowy kotów, pomimo wymienionych wyżej powodów, zapalenie pęcherza moczowego występuje bez wskazanej przyczyny, nie ma bakterii, kamieni moczowych ani zmian na podłożu nowotworowym. Powyżej opisana sytuacja należy do przypadku o „idiopatycznej” przyczynie.

Idiopatyczne zapalenie pęcherza moczowego, znane również jako śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego (FIC, ang. feline idiopathic/intestitial cystitis), jest chorobą, w której stan zapalny rozwija się bez wyraźnej przyczyny, przez co jest klasyfikowana jako złożona jednostka kliniczna i należy do kategorii chorób dolnych dróg moczowych, zwanych jako FLUDT (ang. feline lower urinary tract diseases). Dane wykazują, że FIC dotyczy ponad 60% kotów przyprowadzanych do gabinetów weterynaryjnych z objawami FLUDT (10). Etiopatogeneza choroby może obejmować interakcje między stresorami środowiskowymi, układem neuroendokrynnym i pęcherzem moczowym chorych kotów (7).

Według statystyk do rozwoju FIC predysponowane są koty z nadwagą, młodsze lub w średnim wieku (poniżej 10 lat), karmione suchą karmą, pobierające mniejsze ilości wody, o niższym poziomie aktywności i zachowań łowieckich oraz przy większej liczbie kotów w gospodarstwie domowym (9).

Objawy FIC są dwupłaszczyznowe. Większy odsetek kotów wykazuje podobne objawy do ludzi cierpiących na zapalenie pęcherza moczowego, tzn. parcie na mocz, częste oddawanie moczu w małych ilościach, podczas oddawania moczu występuje bolesność, czasami krwawienie. Powyższe objawy nie są jednak charakterystyczne tylko dla FIC. Mogą być obserwowane u kotów z kamieniami pęcherza moczowego, infekcjami bakteryjnymi i nowotworami. Dlatego FIC diagnozuje się po wykluczeniu wszystkich innych przyczyn, które mogą powodować zmiany zapalne. Jednak niektóre koty nie wykazują prawie żadnych objawów. Czasami jedyną zauważalną przez właściciela zwierzęcia rzeczą jest zmiana jego temperamentu i nawyków.

W niektórych przypadkach objawy FIC występują epizodycznie. Średnio utrzymują się przez 5-7 dni, a następnie samoistnie ustępują i powracają. Takie epizody często występują po stresujących sytuacjach.

Patogeneza

Wiele patogenetycznych aspektów idiopatycznego zapalenia pęcherza moczowego u kotów pozostaje nieznanych, a jego mechanizm obejmuje złożone interakcje między nieprawidłowościami pęcherza a zmianami neuroendokrynnymi.

Ściana pęcherza moczowego pokryta jest śluzową warstwą ochronną glikozaminoglikanów (GAG). Powłoka ta jest bardzo ważna, ponieważ zapobiega przyleganiu bakterii, kryształów, przenikaniu toksycznych i drażniących substancji oraz utrzymuje odpowiedni gradient jonowy i osmotyczny. Podczas rozwoju FIC integralność tej warstwy ochronnej jest poważnie naruszona. GAG nabłonka pęcherza moczowego ulegają znaczącym zmianom jakościowym i ilościowym, a tym samym zaburzają przepuszczalność pęcherza. Prowadzi to do zwiększonego kontaktu składników moczu, w szczególności potasu ze ścianą pęcherza moczowego, indukując neurogenne lub immunologiczne zapalenie, aktywując komórki tuczne i stymulację czuciowych nerwów aferentnych (9, 16).

Przeprowadzone badania i obserwacje wskazują, że stres jest integralnym czynnikiem w występowaniu idiopatycznego zapalenia pęcherza moczowego. Z FIC powiązano wiele czynników ryzyka oraz zmian fizjologicznych i behawioralnych. Opublikowane czynniki ryzyka obejmują czynniki środowiskowe i hodowlane, takie jak styl życia w domu, np. brak aktywności, rodzaj żwirku, sucha dieta, współżycie z innymi kotami i doświadczenie różnych stresujących sytuacji, także wiek i otyłość. Przeprowadzono badania mające na celu ocenę czynników ryzyka u kotów z FIC, w których stwierdzono, że predysponowane są koty płci męskiej, rasy długowłosej, w średnim wieku (2-7 lat) i z nadwagą (2, 14).

Sugerowane czynniki stresogenne mogą obejmować: konflikty z innymi kotami w domu lub poza nim, zmiany w diecie, środowisku lub klimacie, stres właściciela i poważniejsze zmiany, takie jak przeprowadzka, pojawienie się nowych zwierząt lub członków rodziny. Co więcej, rolę stresu w indukowaniu i utrzymaniu FIC potwierdzają badania, w których stwierdzono, że koty dotknięte chorobą reagują na stres inaczej niż koty z grupy kontrolnej (12). Zidentyfikowano szereg nieprawidłowości w układzie nerwowym, hormonalnym i odpornościowym kotów z FIC. Badania wykazały brak równowagi między współczulnym układem nerwowym a osią podwzgórze – przysadka – nadnercza oraz zwiększoną wrażliwość na stymulację muskarynową. Zmiany w autonomicznym układzie nerwowym doprowadzają do zwiększonej reakcji na stres u chorych kotów (11, 14).

Jeden z mechanizmów patogenetycznych obejmuje neurogenne zapalenie, ze zwiększoną wrażliwością włókien C (włókna bólowe zlokalizowane w podśluzowej ścianie pęcherza moczowego) i pozytywną regulacją odpowiedzi na stres, co wskazuje na zwiększoną aktywację współczulną z powodu stresorów (9). Neurogenny stan zapalny może wynikać z przyczyn środowiskowych, które mogą być czynnikami stresującymi dla kota. Cały ten proces rozpoczyna się w mózgu, gdzie stres stymuluje współczulny układ nerwowy, który stymuluje włókna C.

Gdy włókna te są stymulowane, przekazują bodziec do rdzenia kręgowego, a w odpowiedzi na ból zostaje uwolniona substancja P (neuroprzekaźnik nasilający stan zapalny). Substancja P wiąże się z receptorami obecnymi w ścianie pęcherza, co wyzwala ból, zwiększoną przepuszczalność pęcherza moczowego i naczyń krwionośnych, skurcz mięśni, zmiany GAG oraz degranulację komórek tucznych, które uwalniają mediatory stanu zapalnego. Mechanizm ten jeszcze bardziej zwiększa stymulację włókien C, co wyzwala ciągłą reakcję dalszego uszkadzania bariery GAG i nasila FIC (5). Przewlekły stres u podatnych kotów powoduje odłączenie normalnej reakcji na stres, co skutkuje zwiększoną wrażliwością współczulnego układu nerwowego i stłumionymi reakcjami kory nadnerczy, prowadząc do zwiększonej stymulacji sensorycznej.

Zmieniona odpowiedź podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa u kotów z FIC charakteryzuje się nadmiernym uwalnianiem katecholamin i osłabioną odpowiedzią kortyzolu (4). W badaniach na modelu z komórek uroepitelialnych z pęcherza moczowego kotów wykazano, że godzinna ekspozycja na noradrenalinę wpłynęła na komórki poprzez zwiększenie aktywności metabolicznej, wywołanie odpowiedzi prozapalnej, stresu oksydacyjnego i zmniejszenie integralności bariery hodowanych komórek (6). Wyniki tego badania podkreślają, że uwolnienie noradrenaliny związane ze stresem ma bezpośredni wpływ molekularny na komórki pęcherza moczowego. Dodatkowo w jednym z badań stwierdzono, że koty z FIC mają znacznie mniejsze nadnercza w porównaniu ze zdrowymi kotami i mogą wykazywać łagodną niedoczynność kory nadnerczy (15).

Niezależnie od etiologii FIC wiąże się ze stanem zapalnym pęcherza moczowego objawiającym się rozległymi zmianami cystoskopowymi, zwiększonym stężeniem leukocytów i białek w moczu, zmniejszonym stężeniem GAG w moczu.

Objawy kliniczne

Koty z FIC mogą mieć różne objawy kliniczne, w tym: bolesne oddawanie moczu (77%), strangurię i poliurię (70%), częstomocz (78%) i krwiomocz (70%). Może również wystąpić niedrożność cewki moczowej (15-20%) (4).

Większy odsetek właścicieli zgłasza również oddawanie moczu w nieodpowiednich miejscach przez zwierzę.

Objawy mogą nawracać w różnych okresach i ustępować w ciągu 5-7 dni.

Diagnoza

Diagnoza idiopatycznego zapalenia pęcherza moczowego jest zasadniczo stawiana przez wykluczenie innych procesów patologicznych (kamica moczowa, nowotwory) przy użyciu różnych narzędzi diagnostycznych. Podczas pierwszej wizyty ważne jest, aby zebrać dokładny wywiad, koncentrując się w szczególności na nawykach żywieniowych i życiu społecznym zwierzęcia. W przypadku poliurii istotne są informacje na temat czasu trwania i miejsca oddawania moczu, miejsca i liczby kuwet oraz preferowanego przez kota żwirku. Informacje o gospodarstwie domowym, takie jak: liczba kotów i innych zwierząt domowych, sposób, w jaki dzielą przestrzeń, relacje z ludźmi, urozmaicenie i ostatnie zmiany w środowisku, również okażą się pomocne. Informacje o ewentualnych patologiach anatomicznych, np.: zwężenie cewki moczowej, ektopowy róg macicy przedostający się do pęcherza moczowego, przetoka moczowodowa, uchyłek cewki moczowej, ektopowa cewka moczowa i przetoka moczowodowo-odbytnicza.

W badaniu klinicznym zwierzę z FIC ma prawidłowe parametry fizjologiczne (3), jednak w badaniu palpacyjnym można wyczuć łagodne napięcie powłok brzusznych, bolesność oraz pogrubienie ściany pęcherza moczowego (3). Badania urodynamiczne nie wykazują większych nieprawidłowości (8).

Badanie moczu jest pomocne, nie jest jednak ani czułe, ani specyficzne. Objawy krwiomoczu i białkomoczu związanego z FIC pojawiają się i znikają z dnia na dzień (3).

Bardzo często ciężar właściwy moczu w FIC utrzymuje się w przedziale 1,060-1,080 (u zdrowych kotów wartość prawidłowa > 1,025) (3).

Hiperwentylacja wskutek stresu może być przyczyną zasadowicy oddechowej i alkalizacji moczu (13). U 25% kotów z FIC obserwuje się niewielką liczbę kryształów w moczu (8). Jednak jest to zjawisko wtórne (sucha karma, zagęszczenie moczu, zmiana pH moczu) i nie ma klinicznego znaczenia w FIC.

Pomimo wykonania morfologii i biochemii krwi często nie obserwuje się wyraźnych zmian referencyjnych jednoznacznie sugerujących FIC. Morfologia i biochemia mogą dostarczyć informacji o ewentualnych innych problemach zdrowotnych pacjenta, jednak nie wykluczają ani nie potwierdzają wprost FIC.

Podobny problem diagnostyczny obserwuje się przy badaniach obrazowych. Pozwalają one zaobserwować toczący się stan zapalny, struktury, takie jak kamienie lub kryształ, jednak nie pozwala to na jednoznaczne i bezsprzeczne rozpoznanie FIC.

Nadczynność tarczycy, zakażenia FeLV lub FIV mogą powodować nieprawidłowe zachowanie związane z oddawaniem moczu, dlatego w diagnostyce różnicowej należy skontrolować poziom T4, wykonać badania serologiczne w kierunku FeLV i FIV (3).

Leczenie

Niejasna patogeneza FIC, brak znanej etiologii i jej samoograniczający charakter uniemożliwiają dostosowanie konkretnego i skutecznego leczenia. Leczenie FIC ma na celu przede wszystkim zidentyfikowanie i skorygowanie przyczyny. Terapia nie powinna opierać się wyłącznie na leku, ale na skojarzeniu leków i odpowiedniego postępowania, które zadziałają w celu złagodzenia i nawrotów objawów. Postępowanie obejmuje korektę diety poprzez zapewnienie wilgotnego pokarmu, zwiększenie spożycia płynów, modyfikacje środowiskowe oraz eliminację czynników stresogennych.

Początkowe leczenie powinno zminimalizować stan zapalny, ból i skurcze cewki moczowej.

Doustna suplementacja GAG (np. glukozamina, siarczan chondroityny) lub jego prekursorów jest sugerowana przy FIC i istnieją obiecujące dane dotyczące ich stosowania w modelach eksperymentalnych u ludzi (1).

Analgetyki

FIC jest stanem bolesnym, dlatego w ostrych epizodach stosowane są leki przeciwbólowe (buprenorfina, fentanyl) i niesteroidowe leki przeciwzapalne (meloksykam), które należy stosować ostrożnie ze względu na ich skutki uboczne na funkcjonowanie nerek i przewodu pokarmowego.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne

Leki takie jak amitryptylina, która ma właściwości antycholinergiczne, przeciwzapalne i przeciwbólowe, stosuje się tylko w ciężkich przypadkach FIC, jeśli zmiana diety i wzbogacenie środowiska nie są wystarczające.

Glikozaminoglikany

Są one podawane w celu naprawy błony śluzowej pęcherza moczowego i mają działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Feromony

Działają na poziomie układu limbicznego i podwzgórza, zmieniając stan emocjonalny zwierzęcia.

Podsumowanie

Idiopatyczne zapalenie pęcherza moczowego u kotów jest chorobą wieloczynnikową, stosunkowo powszechną, której objawy mogą zostać niezauważone przez właścicieli, a także przez lekarza weterynarii. Jej przyczyna nie jest w pełni poznana, ale uważa się, że stres jest ważnym czynnikiem w jej etiologii. Eliminacja czynników stresogennych, które mogą wywołać FIC u kotów, jest dzisiaj główną formą leczenia i profilaktyki.