Profilaktyka stomatologiczna u kotów w codziennej praktyce klinicznej

Profilaktyka stomatologiczna kotów

Profilaktyka w stomatologii kotów stanowi kluczową rolę w zachowaniu zdrowotności jamy ustnej, a w szczególności tkanek przyzębia. Prawidłowy stan jamy ustnej ma bezpośredni wypływ na właściwe samopoczucie zwierząt oraz działa ochronnie na utrzymanie prawidłowego funkcjonowania innych narządów i układów organizmu. Występujące u kotów zaburzenia stanu zdrowia oraz choroby systemowe połączone z brakiem stosowania profilaktyki i terapii prowadzą do rozwoju procesów terminalnych związanych z występowaniem objawów przewlekłego zapalenia i zespołów bólowych, które bez leczenia prowadzą do wyniszczenia organizmów kotów i śmierci głodowej (ryc. 3). Złożony i polietiologiczny obraz wieku chorób stomatologicznych u kotów, mimo ogromnego postępu w diagnostyce i leczeniu, nie prowadzi do wyleczenia, ale prawidłowa opieka i postępowanie profilaktyczne oraz terapeutyczne pozwalają utrzymać dobrostan zwierząt i wydłużyć czas ich życia.

Badania epidemiologiczne prowadzone w Katedrze Chorób Wewnętrznych UPWr oraz wyniki badań prowadzonych w Polsce przez Sekcję Stomatologiczną Polskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt (PSLWMZ) w ramach społecznego programu profilaktycznego „Uśmiech pupila” wskazało, że 7-8 na 10 kotów przekraczających próg ZLZ wykazuje mniejsze czy większe nieprawidłowości i wymagają wdrożenia postępowania naprawczego. Co ważne, są to często koty młode, w okresie osiągania dojrzałości fizycznej (ryc. 1). Rozwój zaburzeń i patologii przyzębia u kotów ma charakter postępujący, dlatego wraz z wiekiem i brakiem profilaktyki oraz leczenia intensywność objawów ulega intensyfikacji, co z kolei przekłada się na nieodwracalne zniszczenia tkanek przyzębia (łac. periodontopatie) (ryc. 2). Na każdym etapie procesu patologii przyzębia za sprawą prawidłowego rozpoznania i leczenia można zatrzymać proces chorobowy, a tym samym zachować funkcjonalność jamy ustnej (ryc. 4a, b).

Wprowadzenie profilaktyki stomatologicznej najlepiej rozpocząć w pierwszych tygodniach życia kotów.

W tym okresie wizyty ambulatoryjne w ZLZ są częste i związane z kliniczną oceną zdrowia oraz realizacją planowych czynności profilaktyczno-leczniczych, jak odrobaczanie i szczepienia.

Podczas tych wizyt lekarze weterynarii poświęcają dużo czasu na przekazanie niezbędnych informacji o warunkach utrzymania, żywieniu i czynnościach profilaktycznych związanych z pielęgnacją okrywy włosowej, uszu, oczu czy pazurów. Jest to też najwłaściwszy moment, by poświęcić czas na przekazanie podstawowych informacji o fizjologii jamy ustnej i o uzębieniu. Informacje związane z stosowaniem czynności oczyszczających jamę ustną i utrzymujące prawidłowy stan higieniczny powinny być przekazane w sposób zwięzły i w przystępnej formie. Sprawdzonym sposobem zainteresowania słuchacza problematyką dbałości o prawidłowy zapach z jamy ustnej i zdrowe zęby jest porównanie do stomatologii człowieka, gdzie nikt nie kwestionuje zasadności i konieczności czyszczenia zębów. Duża ilość informacji z ww. wizyt nie pozwala właścicielom i opiekunom zwierząt ich zapamiętać, dlatego bardzo ważne jest ich zapisanie w karcie pacjenta i przekazanie jako wypisu.

Bardzo pomocne mogą być opracowane w ZLZ gotowe materiały informacyjne i graficzne broszury oraz instrukcje. Atrakcyjna forma przekazu wiadomości działa zachęcająco i pozwala na uzupełnienie i utrwalenie wiadomości, także przez pozostałych członków rodzinny. Z punktu widzenia efektywności przekazu bardzo pomocne są bezpłatne próbki i pakiety produktów stomatologicznych. Przekazane informacje i zalecenia mają wówczas szanse na natychmiastowe zastosowanie i ocenę akceptowalności oraz przydatności bez ponoszenia kosztów zakupu. Pozytywna ocena zastosowanych produktów testowych jest oczywiście elementem motywującym i zachęcającym do zakupu produktów stomatologicznych w ZLZ. Niestety w zakresie produkcji i udostępniania testowych zestawów stomatologicznych konieczna jest nadal zmiana nastawienia producentów i dystrybutorów, ale będzie ona możliwa wraz z rozwojem zapotrzebowania rynku weterynaryjnego. Podczas wizyt ambulatoryjnych powinno być zademonstrowane techniczne wykonanie czynność czyszczenia zębów oraz dziąseł i usuwania płytki nazębnej.

Młody wiek zwierząt jest czynnikiem sprzyjającym wdrożeniu czynności profilaktyki stomatologicznej i jest on związany z tzw. okresem tolerancji, czyli naturalnej uległości i podatności na szkolenie. U kotów dorosłych proces kształtowania nawyków profilaktycznego oczyszczania uzębienia wymaga zwiększonego wysiłku i zaangażowania właścicieli, ale jest oczywiście możliwy do osiągnięcia na każdym etapie życia kotów.

Jedynym czynnikiem ograniczającym możliwości wykonywania profilaktyki stomatologicznej u kotów jest ich typ konstytucyjny. Osobniki niezrównoważone i pobudliwe niestety nie pozwolą na bezpieczne badanie kliniczne i wykonanie zabiegów w jamie ustnej, ale statystycznie jest to procentowo niewielka grupa pacjentów. Badanie kliniczne i stomatologiczne w ww. grupie kotów wykonujemy po wykonaniu premedykacji oraz rezygnujemy z codziennych zabiegów higienicznych w jamie ustnej, zastępując je postępowaniem terapeutycznym objawowym i wyznaczamy planowe zabiegi sanacji jamy z większą częstotliwością. Długoletnie obserwacje kliniczne wskazują, że koty niezrównoważone emocjonalnie i podatne na czynniki stresowe są częściej predysponowane do rozwoju patologii przyzębia, co jest związane z immunosupresyjnym oddziaływaniem stresu i zaburzeniem odporności miejscowej w jamie ustnej kotów.

Nieprzyjemny zapach z jamy ustnej u zwierząt towarzyszących (łac. fetor ex ore) jest dla właścicieli uciążliwy i stanowi powód do wizyty w ZLZ, a dla lekarzy medycyny weterynaryjnej to objaw wymuszający wizytę i mimo że cuchnący zapach z pyska jest objawem patologii, to odbieramy go pozytywnie, bo wymusił on ocenę kliniczną i wprowadzenie postępowania naprawczego. Niestety właściciele dość często na własną rękę nabywają w sklepach z artykułami dla zwierząt preparaty i suplementy diety, które neutralizują nieprzyjemny zapach z jamy ustnej, a takie działanie maskuje objawy, a proces rozwoju chorób przyzębia nadal postępuje.

Częściowy wniosek wynikający z tej obserwacji wskazuje na włączenie personelu sklepów z artykułami dla zwierząt do programu dobrowolnych programów edukacyjnych, ponieważ w ich ofercie jest coraz więcej produktów stomatologicznych. Zmiany w rejestracjach produktów wynikające z polityki firm dystrybucyjnych i producentów przyczyniły się do możliwości zakupu specjalistycznych produktów stomatologicznych z pominięciem ZLZ. Brak odpowiedniego informowania i instruowania właścicieli oraz dobór preparatów niezgodnie ze wskazaniami prowadzi do nieskutecznych działań i zniechęcania zwierząt oraz ich właścicieli do profilaktyki stomatologicznej.

Jama ustna u zwierząt jest obszarem organizmu, który tylko w okresie płodowym zachowuje mikrobiologiczną czystość. Już w chwili porodu wraz z pierwszym oddechem i podczas odpojenia siarą oraz ekspozycji na czynniki środowiska dochodzi do stopniowego i postępującego procesu kolonizacji mikroorganizmami jamy ustnej.

W weterynaryjnej profilaktyce stomatologicznej u zwierząt to formująca się na powierzchni zębów płytka bakteryjna, nazywana ze względu na miejsce powstawania nazębną, jest zasadniczym celem działań w jej usuwaniu. Szczególną cechą płytki nazębnej jest jej właściwość do silnego przylegania do powierzchni zębów. Tkanki miękkie jamy ustnej są osłonięte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim i zachowanie ciągłości tkanek oraz złuszczanie komórek nabłonka utrudnia proces kolonizacji. W badaniach eksperymentalnych wykonanych u ludzi udowodniono, że już w piętnaście minut po zakończeniu szczotkowania zębów proces formowania płytki nazębnej rozpoczyna się od nowa. Można zatem proces walki z płytką nazębną nazwać „syzyfową pracą”. W czynnościach usuwania płytki bakteryjnej najefektywniejsze są działania mechaniczne, ponieważ jest ona mazista.