Opiniowanie sądowo-weterynaryjne w przypadku obrażeń ciała u zwierząt – ofiar postrzałów z broni palnej

Coraz częściej zwierzęta stają się ofiarami postrzałów, powstałych zarówno w wyniku umyślnych, jak i przypadkowych działań człowieka. W sposób bezpośredni znajduje to swoje odzwierciedlenie w dużej liczbie ekspertyz wykonywanych przez biegłych lekarzy weterynarii.

Prawidłowe, zgodne z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej postępowanie podczas badania zwierzęcia postrzelonego z broni palnej (zarówno rannego, jak i martwego) oraz odzwierciedlenie jego wyniku w protokole badania (lub wydanej opinii) ma bardzo istotne znaczenie dla dalszych czynności procesowych podejmowanych przez organ zlecający przedmiotowe badanie. Można więc uznać, iż w takim przypadku kunszt pracy biegłego lekarza weterynarii w sposób pośredni ma związek z realizacją szeroko rozumianej zasady praworządności.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zasad postępowania sądowo-weterynaryjnego w przypadku badania zwierząt postrzelonych z broni palnej, których zastosowanie może ułatwić sporządzenie rzetelnej opinii lekarsko-weterynaryjnej dla organów procesowych. Okoliczności, w jakich zwierzęta ulegają tego typu wypadkom, oraz zmiany patologiczne, które powstają wskutek zranienia tkanek przez pocisk lub jego odłamki, są różne, zależne od wielu czynników (np. postrzał umyślny lub przypadkowy, użycie broni myśliwskiej lub sportowej, postrzał pociskiem kulowym lub śrutowym, różna odległość oddania strzału do zwierzęcia itp.).

Uszkodzenie tkanek przez pocisk jest procesem złożonym. Za kryterium podziału urazów postrzałowych przyjmuje się między innymi rodzaj użytej broni. Broń palną można podzielić na krótką (pistolety, rewolwery), długą (karabiny – automatyczne i maszynowe), sportową (karabinki, pistolety, np. wiatrówki), myśliwską (broń śrutowa, kulowa, kombinowana). Istnieje również grupa broni ręcznej o nietypowym charakterze, do której zalicza się broń wykonaną fabrycznie, lecz zniekształconą (np. przez skrócenie kolby lub obcięcie końcowej części lufy) (3, 4).

Najczęściej stwierdzane u zwierząt są postrzały z broni myśliwskiej. Obecnie w użyciu jest wiele modeli tego rodzaju broni, zasadniczo jednak można wyróżnić dwa typy: o lufach gwintowanych i o lufach gładkich. Do broni o lufach gwintowanych używa się nabojów kalibru 6,5 mm, 7,0 mm, 7,62 mm, 8 mm i 9,3 mm, których masa mieści się w przedziale 6-19 g. Niekiedy do polowań na sarny używa się pocisków kalibru 5,6 mm o masie 3-6 g (1).

Na rozmiar powstałej rany w ciele zwierzęcia mają wpływ dwa czynniki: energia uderzenia i konstrukcja pocisku. Bezpośrednio z energią uderzenia powiązane jest pojęcie wstrząsu urazowego. Im większa jest energia uderzenia, tym większy jest uraz i wstrząs urazowy. Śmierć postrzelonego zwierzęcia jest nie tyle skutkiem obrażeń mechanicznych narządów wewnętrznych, co następstwem wstrząsu. Na energię uderzenia ma wpływ prędkość pocisku, która warunkuje również jego działanie hydrodynamiczne. Przy małej prędkości (400-500 m/s) pocisk przeciska się przez tkanki i płyny ustrojowe. Natomiast pociski osiągające prędkości do 1000 m/s (np. stosowane w Polsce pociski do myśliwskiej broni gwintowanej) wywołują znaczną sztywność płynów i gwałtowne naprężenia, które promieniście rozchodzą się na sąsiednie tkanki. Następuje zjawisko eksplozji, w efekcie tego powstają rozległe obrażenia, znacznie przekraczające średnicę pocisku – może dojść do złamania kości, mimo że tor pocisku przeszedł obok niej. Przyjęto, że do wywołania wstrząsu potrzebna jest energia 7-12 x przekraczająca masę zwierzęcia (1, 3, 4).

Równie istotnym czynnikiem wpływającym na charakter ran (obrażeń postrzałowych) jest konstrukcja i rodzaj pocisku. W broni myśliwskiej o lufach gwintowanych najczęściej stosowane są tzw. pociski półpłaszczowe, rzadziej pełnopłaszczowe. Budowa tych ostatnich charakteryzuje się tym, że rdzeń ołowiany pokryty jest w całości płaszczem wykonanym z platerowanej stali lub innego metalu. Są one często również ostro zakończone. Dzięki temu przechodzą przez tkanki niezmienione, wywołując ograniczone uszkodzenia. Częściej używane są pociski półpłaszczowe, w których rdzeń części czołowej w ogóle nie jest pokryty płaszczem. W konsekwencji tego pocisk, przechodząc przez tkanki, ulega deformacji, tzw. grzybkowaniu, powodując tym samym rozległe uszkodzenia. Używanie takich pocisków ma na celu maksymalne uszkodzenie tkanek, a jednocześnie zdeponowanie jak największej energii niesionej przez pocisk w organizmie zwierzęcia.

Obecnie produkowane są także pociski o zróżnicowanej grubości płaszcza: przednia część pokryta jest cienkim płaszczem, dzięki czemu deformacja następuje łatwo i równomiernie, tworząc wiele odłamków i szeroki kanał rany postrzałowej. Natomiast przewężenie rdzenia oraz dalsze zwiększanie grubości płaszcza sprawia, że tylna część pocisku nie odkształca się i przebija ciało zwierzęcia na wylot, powodując znaczne krwawienie. Wyżej wymienione pociski zalicza się do pocisków ekspansywnych (1, 3).