Znieczulenie psów i kotów do nagłych przypadków okulistycznych

Sedacja czy znieczulenie ogólne?

W większości nagłych przypadków okulistycznych zaopatrywanych chirurgicznie wystarcza podanie premedykacji lub sedacji. Leki użyte do tego celu powinny:

• zachowywać normotonię ciśnienia wewnątrzgałkowego (gdy istnieje możliwość wystąpienia jaskry jako wtórnego powikłania);
• zapewniać uspokojenie zwierzęcia (aby umożliwić przeprowadzenie dokładnego badania okulistycznego),
• powodować unieruchomienie zwierzęcia (w celu wykonania zabiegu, np. szycia ran).

Znieczulenie do nagłych przypadków okulistycznych można podzielić ze względu na stopień uzyskanego efektu uspokojenia. Do uspokojenia zwierzęcia po ciężkim urazie wielonarządowym, gdy badanie okulistyczne jest tylko częścią kompleksowej diagnostyki, po założeniu dojścia dożylnego można podać propofol lub diazepam lub domięśniowo midazolam. U psa klinicznie stabilnego do badania okulistycznego wystarczy pojedyncza dawka acepromazyny, medetomidyny lub midazolamu. Ta druga substancja na początku swego działania powoduje niewielki wzrost ciśnienia krwi (poprzez aktywację receptorów α 2-adrenergicznych), po czym na zasadzie odruchu z baroreceptorów dochodzi do jego obniżenia.

W niskich dawkach takie wahnięcie ciśnienia ma praktycznie niezauważalny wpływ na ciśnienie w gałce ocznej, dlatego też z praktycznego punktu widzenia medetomidyna może być stosowana jako komponenta uspokajająca w premedykacji (2). Substancja ta ma znacznie większy wpływ na ciśnienie wewnątrzgałkowe, gdy jest używana jako jedyny środek sedujący, podawany w większych dawkach. Ksylazyna jako pojedynczy lek do sedacji nie jest polecana, ze względu na powodowanie wymiotów, które wpływają niekorzystnie, gdyż podnoszą ciśnienie wewnątrzgałkowe i wewnątrzczaszkowe. U kotów acepromazynę należy stosować ostrożnie, gdyż u tego gatunku nagły spadek ciśnienia krwi może spowodować niekorzystne zmiany hemodynamiczne, a niskie pojedyncze dawki są nieskuteczne.

Szycie powiek oraz repozycja gałki ocznej mogą być wykonywane w samej premedykacji lub w połączeniu z indukcją. Do premedykacji używa się takich samych leków jak do sedacji, ale najlepiej w połączeniu z lekami przeciwbólowymi. Do indukcji można użyć tiopentalu, propofolu lub etomidatu. Krótki czas działania tych leków umożliwi bardzo dobre unieruchomienie zwierzęcia podczas zabiegu oraz szybki powrót do świadomości.

Penetrujące rany rogówki, które wymagają opracowania mikrochirurgicznego, oraz zwichnięcie soczewki do przedniej komory oka muszą być wykonywane u zwierzęcia poddanego znieczuleniu ogólnemu. Do wywoływania snu ogólnego używa się najczęściej narkozy wziewnej z wykorzystaniem izofluranu. Środek ten nie powoduje wzrostu ciśnienia w gałce ocznej, zapewniając łatwość kontroli głębokości znieczulenia. W przypadku znieczulenia iniekcyjnego należy podawać zwierzęciu we wlewie ciągłym propofol. Do obu tych środków musi być dodana komponenta przeciwbólowa, najlepiej opiatowa (fentanyl lub morfina). Nie poleca się mieszanin zawierających w swym składzie ketaminę, ze względu na jej ogólnie hipertensyjne działanie, co w konsekwencji powoduje wzrost ciśnienia śródgałkowego (5). Dawki leków używanych do znieczulenia ogólnego zamieszczono w tab. 1.

Terapia bólu w nagłych zabiegach okulistycznych

Przed wykonaniem dokładnego badania fizykalnego struktur czaszki oraz tkanek miękkich okolicy głowy nie należy podawać leków przeciwbólowych. Nie powinno się podawać leków opioidowych (morfina) w premedykacji, gdyż powodują wymioty i w konsekwencji zwiększają ciśnienie wewnątrzgałkowe. Leki opioidowe można podawać jako komponentę przeciwbólową leków hipnotycznych (propofolu lub izofluranu). Jeśli w premedykacji, w celu zwiększenia efektu sedacyjnego trankwilizera, podajemy butorfanol, to należy pamiętać, że ma on właściwości częściowego antagonisty receptorów opiatowych. Gdy w znieczuleniu ogólnym chce się zastosować komponentę przeciwbólową, wykorzystanie leku opiatowego (z wyboru) będzie błędem (nie uzyska się efektu przeciwbólowego).

Terapia bólu pooperacyjna oraz terapia bólu jako komponenta leczenia okulistycznego obejmują leki z grupy niesterydowych przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Należy pamiętać o ograniczeniach tych leków. Przy długofalowej terapii bólu pooperacyjnego zaleca się doraźne podanie butorfanolu, buprenorfiny, a dopiero po pobraniu krwi oraz poznaniu wyników morfologii i biochemii – zastosowanie leków z grupy NLPZ. W przypadku choroby wrzodowej żołądka, krwawień z przewodu pokarmowego, zaburzeń dotyczących krzepliwości krwi oraz niewydolności nerek leki te nie mogą być brane pod uwagę w terapii bólu. Leki przeciwbólowe przedstawiono w tab. 2.