Możliwości zastosowania składników diety w dietoprofilaktyce i dietoterapii IBD u psów

Zaburzenia homeostazy przemian metabolicznych składników odżywczych w połączeniu z czynnikami genetycznymi i środowiskowymi przyczyniają się do powstawania niezakaźnych chorób dietozależnych, wśród których najistotniejsze wydają się choroby o podłożu zapalnym, obejmujące przewód pokarmowy. Wśród nich istotne są nieswoiste zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel disease – IBD), obejmujące grupę chorób przewlekłych, których wyodrębnienie z innych dolegliwości przewodu pokarmowego psa jest wyzwaniem dla lekarza weterynarii.

Do głównych czynników, których udział w patogenezie tych chorób udowodniono, należą czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Niejasna etiologia oraz złożone mechanizmy rozwoju stanu zapalnego powodują, że prowadzenie badań stanowi wyzwanie zarówno kliniczne, jak i terapeutyczne. Wyniki badań potwierdzają jednak, że wybrane składniki odżywcze oraz substancje biologicznie czynne wywierają istotny wpływ na modulowanie procesu zapalnego będącego wynikiem aktywacji szeregu komórek układu odpornościowego związanego z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego. Należą do nich przede wszystkim:

• składniki włókna pokarmowego, w tym prebiotyki,
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe,
• polifenole,
• bakterie kwasu mlekowego o właściwościach probiotycznych i ich metabolity.

Mechanizmy ich działania polegają głównie na: niedopuszczeniu do kontaktu czynników środowiskowych z receptorami komórek odpornościowych, selektywnym stymulowaniu komórek odpornościowych, niedopuszczeniu do toczenia się procesu zapalnego bądź inicjowaniu korzystnej zmiany środowiska przewodu pokarmowego.

Do funkcji przewodu pokarmowego, poza trawieniem i wchłanianiem substancji odżywczych, należy także zapewnienie organizmowi odpowiedniej ochrony przed czynnikami środowiskowymi. W przewodzie pokarmowym dochodzi do kontaktu kilku układów organizmu, które wzajemnie na siebie oddziałują. Między innymi układ immunologiczny jelit oddziałuje z jelitowym układem nerwowym, który odpowiada za czynność motoryczną, wydzielniczą i absorpcyjną układu pokarmowego. Układ odpornościowy ssaków składa się z wrodzonych i nabytych mechanizmów ochrony przed patogenami pochodzącymi ze środowiska. Mechanizmy wrodzone funkcjonują niezależnie od wcześniejszej ekspozycji komórek układu odpornościowego na czynniki zakaźne i obejmują bariery mechaniczne (błony śluzowe, nabłonki) i składniki komórkowe (głównie makrofagi i neutrofile).

W przeciwieństwie do wrodzonej odporności mechanizmy komórkowe, angażujące zarówno limfocyty T i B, jak i molekularne mechanizmy adaptacji, opierają się na szczegółowym i precyzyjnym rozpoznawaniu czynnika inwazji, co w konsekwencji prowadzi do powstawania pamięci immunologicznej. Chcąc utrzymać wydajne i prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, konieczne jest stymulowanie komórek tkanki limfatycznej błony podśluzowej i śluzowej przewodu pokarmowego, zwłaszcza w obrębie jelita, zarówno limfocytów śródnadbłonkowych, jak i limfocytów blaszki właściwej. Konsekwencją niekontrolowanego stymulowania komórek układu immunologicznego jest toczenie się procesu zapalnego, który prowadzi do dysfunkcji przewodu pokarmowego, i zakłócenie wszystkich procesów zachodzących na jego obszarze.

Rolę specyficznych stymulatorów przejmują między innymi składniki diety oraz związki biologicznie czynne. Dochodzi bowiem do bezpośredniego kontaktu komórek układu immunologicznego z antygenami pochodzącymi z zewnątrz, co pozwala na ciągłe doskonalenie i rozwój pamięci immunologicznej. Pomocna w owej stymulacji jest bytująca na powierzchni błon śluzowych korzystna dla danego gatunku jelitowa flora bakterii komensalnych i probiotycznych, ale także składniki diety o właściwościach immunosupresyjnych: prebiotyki, wielonienasycone kwasy tłuszczowe czy polifenole.