Zaburzenia hormonalnej regulacji rozrodu

Najważniejszymi hormonami regulującymi prawidłowy rozród zwierząt są hormony osi podwzgórzowo-przysadkowej-gonadowej (HPG, ang. hypothalamus-pituitary-gonadal axis). W jądrze nadwzrokowym podwzgórza znajdują się neurony syntetyzujące gonadoliberynę (GnRH, ang. gonadotropin-releasing hormone), która uwalniana jest do krążenia wrotnego przysadki w wyniosłości pośrodkowej. Gonadoliberyna jest dekapeptydem stymulującym syntezę i sekrecję gonadotropin: hormonu luteinizującego (LH, ang. luteinizing hormone) oraz hormonu folikulotropowego (FSH, ang. follicle-stimulating hormone) z przedniego (gruczołowego) płata przysadki. Niektórzy naukowcy zaliczają do gonadotropin oprócz LH i FSH także prolaktynę, która ma istotne znaczenie w hormonalnej regulacji ciąży u suk (3). Gonadotropiny uwolnione do obwodowego krążenia krwi łączą się z odpowiednimi receptorami w gonadach (jajnikach i jądrach) i stymulują syntezę oraz uwalnianie hormonów płciowych – testosteronu u samców, estradiolu i progesteronu u samic. Pomiędzy poziomami osi HPG istnieje sprzężenie zwrotne, głównie ujemne, wyjątkiem jest dodatnie sprzężenie zwrotne pomiędzy estrogenami pęcherzyka jajnikowego a FSH i LH w fazie folikularnej cyklu rujowego.

Oprócz hormonów osi HPG na proces rozrodu wpływają hormony tkankowe, między innymi w jajniku – inhibiny, aktywiny, w łożysku – relaksyna, a także hormony wydzielane z innych gruczołów endokrynnych – nadnerczy, tarczycy, trzustki. W nadnerczach syntetyzowane są androgeny (testosteron), estrogeny (estradiol), progestageny (progesteron), które mogą wpływać na regulację rozrodu w przypadku ich nadmiernego stężenia. Stwierdzono także negatywny wpływ hormonów kory nadnerczy wydzielanych podczas reakcji stresowej (glikokortykoidy, mineralokortykoidy) na procesy rozrodcze (1, 2).

Sezonowe zmiany aktywności hormonalnej tarczycy u zwierząt żyjących w naturalnym środowisku mają istotny wpływ na aktywność osi HPG. Zaburzenia syntezy i sekrecji hormonów tarczycy mogą przyczyniać się do bezpłodności u samic i samców (6).

Niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy u samic, powodujące zmiany metabolizmu, negatywnie wpływają na rozwój narządów rozrodczych – jajników, łożyska, a także na laktację. U samców hormony tarczycy – tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) – wpływają na komórki Sertoliego i Leydiga w jądrach, regulując spermatogenezę oraz syntezę testosteronu (6, 17).

Stwierdzono, że insulinooporna cukrzyca (DM II) często występuje u suk z zaburzeniami cyklu rujowego, ciąży, a cukrzyca ciążowa (GDM) może współistnieć u suk z przetrwałymi ciałkami żółtymi i w czasie rzekomej ciąży (12).

Wśród innych czynników zaburzających aktywność osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadowej można także wskazać: homozygotyczność populacji, środowisko, nieprawidłowe żywienie, sterylizację, a także wiek zwierząt. Najczęściej obserwowanymi skutkami zaburzeń układu hormonalnego są: nieprawidłowe cykle rujowe, problemy z zapłodnieniem, ciążą, laktacją.

Pomimo wieloletnich badań zaburzeń rozrodu u zwierząt gospodarskich i towarzyszących wciąż nie ma jednoznacznych wyników wskazujących/określających przyczyny problemów z układem rozrodczym samic i samców. Ze względu na sezonową poliestralność psów i kotów trudno jest przewidzieć, zapobiegać i leczyć zaburzenia w ich rozrodzie.

Dlatego też celem tego krótkiego przeglądu literatury było przede wszystkim przedstawienie wybranych przyczyn i skutków zaburzeń syntezy i sekrecji hormonów osi podwzgórzowo-przysadkowo-gonadowej u suk i kotek.