Charakterystyka tetracyklin stosowanych w medycynie weterynaryjnej

Tetracykliny są naturalnymi lub półsyntetycznymi lekami bakteriostatycznymi stosowanymi od końca lat 40. XX wieku przeciwko szerokiemu spektrum bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych oraz patogenów atypowych, takich jak np. chlamydia, mykoplazmy, riketsje i niektóre pierwotniaki.

Aktualnie w Polsce w leczeniu zwierząt stosuje się tetracyklinę, chlortetracyklinę, oksytetracyklinę i doksycyklinę, przy czym największa liczba preparatów zawiera dwie ostatnie substancje. Aktywność biologiczna przeciwko szerokiemu spektrum patogenów, jak również badania kliniczne wskazujące na nowe możliwości terapeutyczne świadczą o tym, że tetracykliny nadal będą stanowiły ważną grupę leków w terapii ludzi i zwierząt.

Chemioterapeutyki przeciwbakteryjne należą do najczęściej stosowanych leków w praktyce weterynaryjnej. Spośród wielu leków wykazujących działanie przeciwbakteryjne w medycynie weterynaryjnej stosowane są między innymi tetracykliny.

Pierwsze tetracykliny (chlorotetracyklina, oksytetracyklina, tetracyklina i demeklocyklina) zostały wyizolowane z promieniowców (Streptomycces) na przełomie lat 40. i 50. XX wieku (1). Wszystkie wspomniane substancje tworzą grupę tetracyklin naturalnych, jakkolwiek w 2005 r. doniesiono o chemicznej syntezie tetracykliny (2). Drugą grupę tetracyklin tworzą tetracykliny półsyntetyczne, wśród których pierwszym chemioterapeutykiem była rolitetracyklina (1). Do tej grupy leków należą również: doksycyklina, klomocyklina, limecyklina, metacyklina i minocyklina.

Kolejnym etapem w rozwoju tetracyklin było wprowadzenie zmian strukturalnych w cząsteczce minocykliny, w wyniku czego otrzymano tigecyklinę, zaliczaną obecnie do nowej generacji tetracyklin – glicylcyklin (3). Poszczególne tetracykliny, ze względu na kolejność ich odkrycia, można również podzielić na leki: I generacji (chlorotetracyklina, oksytetracyklina, tetracyklina, demeklocyklina, rolitetracyklina, limecyklina i klomocyklina), II generacji (metacyklina, doksycyklina i minocyklina) i III generacji (tigecyklina) (3).

Podstawą budowy chemicznej tetracyklin są cztery sześcioatomowe pierścienie złożone z atomów węgla (ryc. 1).

Modyfikacje podstawowej struktury tetracyklin mogą prowadzić do zwiększenia lub zmniejszenia aktywności przeciwbakteryjnej oraz wpływać na właściwości fizykochemiczne (np. rozpuszczalność i stabilność), farmakokinetyczne oraz toksyczność (4).

Tetracykliny są polarnymi związkami o stosunkowo dużej masie cząsteczkowej (> 400 Da), charakteryzującymi się słabą lipofilnością. Stanowią jednorodną grupę żółtych, bezwonnych, gorzkich, wrażliwych na światło, krystalicznych substancji słabo rozpuszczalnych w wodzie. Mają charakter amfoteryczny, wynikający z posiadanych grup funkcyjnych, zarówno kwasowych, jak i zasadowych (5), a dzięki przyjmowaniu w roztworze wodnym formy jonu obojnaczego odznaczają się dużą swobodą transportu z wnętrza komórki i do wnętrza komórki (6).