Zaburzenia lękowe na tle somatycznym a nawyki

Jak powstają nawyki?

Ból i choroba obniża pewność siebie zwierzęcia, a co za tym idzie – wywołuje zachowania lękowe oraz agresję na tle lękowym. Zwierzę znacznie szybciej stara się unikać bodźców potencjalnie zagrażających życiu lub sprawiających ból czy dyskomfort, rozszerzając tę reakcję na kolejne niezwiązane bezpośrednio z zagrożeniem bodźce. Próbując wciąż uchronić się przed zagrożeniem, uruchamia ono wspomniane wcześniej w artykule strategie przetrwania, co znów jest silnie obciążającym nakładem energetycznym dla organizmu. Ciągły ból może być także przyczyną silnej frustracji i drażliwości. Ciągły „tryb oczekiwania” nadejścia bólu, szczególnie jeśli nie jest on powiązany zawsze z konkretnymi sytuacjami, wywołuje bardzo silną nadwrażliwość na bodźce i reaktywność (15). Taki długo utrzymujący się stan może doprowadzić zwierzę do wyuczonej bezradności i apatii lub w niektórych przypadkach przeciwnie – do znacznego wzrostu pobudliwości (9).

Rozszerzanie zakresu zaburzeń behawioralnych, uczenie i generalizacja trwają przez cały czas występowania dolegliwości. Jeśli ból wiąże się z konkretnymi aktywnościami, następuje skojarzenie bólu z bodźcami na skutek warunkowania klasycznego. Poprzez reakcje przynoszące zwierzęciu ulgę na skutek warunkowania instrumentalnego są utrwalane te zachowania. Najczęściej dzieje się tak w związku z bodźcami pobudzającymi zwierzę, bowiem pobudzenie psychoruchowe nasila dolegliwości bólowe. Częstymi bodźcami są:

• inne psy,
• szybko poruszające się obiekty,
• przestrzeń, do przejścia przez którą wymagany jest wysiłek, jak np. schody, wskakiwanie do samochodu etc.

W efekcie zwierzę uczy się reakcji niepożądanej w zestawieniu z wymienionymi bodźcami, prezentując ją w sposób powtarzalny – np. agresja w stosunku do innych psów na spacerze czy reaktywność u pacjentów cierpiących z powodu bólu aparatu ruchu, oszczekiwanie ludzi na klatce schodowej u psów lękliwych, atakowanie właściciela na spacerze itp.

Na skutek wielokrotnego zestawiania bodźca bólowego (który działa jak bodziec awersyjny) z przypadkowym bodźcem warunkowym (obojętnym), który akurat pojawia się w momencie wystąpienia bólu, następuje silne warunkowanie. Jeśli ma ono miejsce długo, a bodźce pojawiają się nieregularnie (podobnie jak w hazardzie: kara i nagroda pojawiają się nieregularnie) – takie zachowanie podlega szybkiej automatyzacji i jest wyjątkowo trudne do wygaszenia.

Terapia behawioralna i przeciwbólowa

Pacjenci cierpiący na zaburzenia behawioralne na tle bólu przewlekłego mogą skorzystać z przewlekłej terapii farmakologicznej, przede wszystkim nakierowanej na usunięcie bólu, ale również wzmocnienie przekaźnictwa serotoninergicznego przy pomocy leków z grup SSRI, TCA lub SARI, co zwiększa nie tylko komfort pacjenta, ale również może być częścią terapii behawioralnej (9). Jednocześnie, szczególnie w przypadku bólu neuropatycznego, dużą przydatnością wykazuje się zastosowanie gabapentyny w dawce 5-20 mg/kg m.c. 2-3x dziennie. Gabapentyna poza działaniem przeciwbólowym wykazuje lekkie działanie uspokajające, które u pacjentów z zaburzeniami behawioralnymi wydaje się być mocno indywidualne. Pojawiają się również doniesienia o przeciwlękowym działaniu gabapentyny (10), które również może być wykorzystane w terapii. Przez wzgląd na możliwość zastosowania polifarmakoterapii SSRI/TCA/SARI w połączeniu z gabapentyną zastosowanie takiego połączenia daje pacjentom nie tylko ulgę fizyczną, ale również często ułatwia trening.

Ból a zaburzenia zachowania

Mechanizm leżący u podstaw związku między bólem a zaburzeniami zachowania można przyporządkować do jednej z czterech głównych kategorii:

1. Prezentowane zachowanie jest bezpośrednią manifestacją bólu w danej chwili.
2. Niezidentyfikowany ból stanowi podstawę do diagnozy nagłego pojawienia się zachowania problematycznego.
3. Na skutek bólu następuje zaostrzenie jednej lub więcej oznak zachowań problemowych.
4. Towarzyszące objawy behawioralne są związane z bólem (9).

Choroby układu mięśniowo–szkieletowego, ale także bolesne dolegliwości żołądkowo-jelitowe i dermatologiczne są powszechnie uznawane za istotne dla problemowego zachowania zwierzęcia. Potencjalne znaczenie nieprawidłowości klinicznych, takich jak nietypowy chód lub niewyjaśnione objawy behawioralne, nie powinny być lekceważone przez lekarzy w praktyce ogólnej, nawet jeśli są one powszechne w obrębie danej rasy (9).