Aspergillus spp. – saprofit czy jednak groźny patogen? 

Aspergillus spp. to rodzaj grzybów z rzędu kropidlakowców. Kolonia grzyba zbudowana jest ze strzępek, od których prostopadle odchodzą charakterystyczne konidiofory – szczytowe strzępki grzybni. Są one nierozgałęzione, długie i zakończone główką, na której znajdują się komórki konidiotwórcze. Powstające na nich konidia oddzielają się, tworząc łańcuszki. Młoda grzybnia jest biała, z czasem przybiera kolor zarodników. W zależności od gatunku grzyba i warunków wzrostu kolonie mogą być czarne, brązowe, zielone lub żółte. Konidiofor wraz z główką i zarodnikami ma kształt kropidła (ryc. 1), stąd inna dla Aspergillus nazwa – kropidlak.

Grzyby te, oprócz możliwości wytwarzania węglowodanów, kwasu cytrynowego i innych kwasów, posiadają zdolność produkowania metabolitów wtórnych, zwanych mykotoksynami.  W tab. 1 zostały przedstawione istotne toksyny produkowane przez rodzaj Aspergillus spp.

Toksyny grzybów pleśniowych, występujące w paszach i żywności, stanowią ogromne zagrożenie dla ludzi i zwierząt, powodując mykotoksykozy. Organizm zwierzęcy może metabolizować pewne ilości mykotoksyn i dopiero przekroczenie pewnych ich poziomów powoduje wystąpienie objawów chorobowych. Bardzo groźne są zatrucia przewlekłe spowodowane kumulowaniem się toksyn w organizmie zwierząt i ludzi przez wiele lat. W wyniku ich oddziaływania może dochodzić do uszkodzenia wybranych tkanek, a także do zatrucia całego organizmu. Dłuższe gromadzenie się w organizmie mykotoksyn może w skrajnych przypadkach doprowadzić do śmierci.

Aspergiloza

Aspergiloza obejmuje szeroki zakres jednostek chorobowych wywoływanych przez gatunki grzybów z rodzaju Aspergillus spp. Najczęstszą i najistotniejszą drogą zakażenia jest układ oddechowy. Dużo rzadziej dochodzi do zakażeń drogą pokarmową lub przez uszkodzoną skórę czy śluzówkę.

Oprócz toksyn kropidlaki produkują miliardy zarodników, które razem z wdychanym powietrzem są aspirowane do układu oddechowego ptaków i ssaków. Kontakt z nimi może doprowadzić do różnego rodzaju reakcji alergicznych, powierzchownych zakażeń skórnych, ograniczonych zakażeń inwazyjnych, zakażeń płucnych lub kolonizacji organizmu.

Zarodniki są łatwo inhalowane do układu oddechowego z racji tego, że są powszechne w otaczającym nas środowisku, bardzo małe (w przypadku A. fumigatus to wielkość 2,5-3,5 µm), łatwo przemieszczają się w powietrzu i mają zdolność do przetrwania w szerokim zakresie temperatur. W normalnych warunkach Aspergillus spp. może przebywać w drogach oddechowych, nie powodując objawów chorobowych. Przy zmniejszonej odporności dochodzi do rozprzestrzenienia się zakażenia, a objawy są specyficzne w zależności od: gatunku zwierzęcia, miejsca wniknięcia zarodników i statusu immunologicznego.

W dalszej części artykułu przedstawione zostały najczęściej występujące jednostki chorobowe wywołane przez Aspergillus spp. u psów i kotów. W celu zobrazowania powszechności zakażeń  tym grzybem przedstawiono również zmiany chorobowe często występujące także u innych gatunków zwierząt.