Kokcydioza świń – przebieg, rozpoznawanie i najnowsze sposoby zwalczania

W laboratoryjnych badaniach koproskopowych najczęściej stosowane są metody flotacyjne. Ze względu na dużą zwartość tłuszczu w kale prosiąt wykorzystywane są różne warianty i modyfikacje metody flotacji (McMastera), np. z użyciem Percollu, co pozwoliło na osiągnięcie około 10-krotnie wyższej czułości (11).

W przypadku, kiedy dochodzi do padnięć, można przeprowadzić również badania w kierunku obecności stadiów rozwojowych kokcydiów w nabłonku jelit. W tym celu należy wykonać zeskrobinę z błony śluzowej jelit jałowym ostrzem skalpela, a następnie wykonać rozmaz na szkiełku podstawowym. Do barwienia preparatu można wykorzystać jeden z podstawowych zestawów do barwienia rozmazów krwi.

Do wykrywania i różnicowania kokcydiów w kale można zastosować również metody biologii molekularnej o wysokiej czułości i swoistości (12, 13). Wadą tych metod jest konieczność izolacji DNA, które w przypadku dość odpornych oocyst jest czasochłonne. Poza tym na brak popularności metod molekularnych wpływają również koszty badania, które przy użyciu np. PCR są kilkakrotnie wyższe niż w przypadku tradycyjnych metod koproskopowych (10). 

Zwalczanie

Świnie, które przechorowały C. suis, są odporne na powtórne zarażenie, nie wydalają oocyst wcale lub wydalają ich niewiele (w przeciwieństwie do infekcji pierwotnej) i nie wykazują objawów klinicznych. Doświadczalne zarażenie loch oocystami C. suis na 14 dni przed porodem skutkowało częściową ochroną prosiąt przed kliniczną kokcydiozą po doświadczalnym zarażeniu w wieku 3 dni (14). Ochronna przed chorobą była silnie skorelowana z mianami przeciwciał IgA, IgM i IgG u prosiąt w ciągu pierwszych 2 tygodni życia.

Należy również pamiętać, że naturalna odporność świń na skutki zarażenia jest związana z wiekiem. Świnie w wieku 1-2 dni mają znacznie cięższe objawy kokcydiozy niż świnie zarażone taką samą liczbą oocyst w wieku 2 lub 4 tygodni (15). 

Brak jest na rynku szczepionki przeciwko kokcydiozie prosiąt, dlatego zapobieganie i zwalczenie tej choroby opiera się przede wszystkim na profilaktyce. Ważne jest jak najczęstsze sprzątanie kojców porodowych, prowadzenie właściwej – intensywnej dezynfekcji porodówek oraz zwalczanie gryzoni, które mogą mechanicznie roznosić oocysty kokcydiów. Do zwalczania kokcydiozy w stadach świń stosuje się preparaty zwierające toltrazuril. Badania przeprowadzone na prosiętach w kontrolowanych warunkach nie wykazały do tej pory skuteczności przeciwko kokcydiom żadnego innego preparatu poza toltrazurilem.

Skuteczność tego preparatu podanego w odpowiednim czasie jest bardzo wysoka i pozwala na praktyczne wyeliminowanie problemu klinicznej kokcydiozy z fermy. Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że niedawno opisano pierwszy przypadek nieskuteczności toltrazurilu wobec C. suis. W roku 2014 na jednej z holenderskich ferm świń pomimo profilaktyki kokcydiozy nasilało się występowanie biegunki u prosiąt. Po wykluczeniu innych przyczyn takich jak bakterie lub wirusy okazało się, że sprawcą biegunki są kokcydia mimo tego, że świniom podawano toltrazuril.

Izolat C. suis z tego stada trafił w ręce naukowców z Uniwersytetu Weterynaryjnego w Wiedniu, którzy porównali go do szczepów wrażliwych na toltrazuril. Okazało się, że prosięta zarażone tym szczepem w warunkach eksperymentalnych wykazują objawy kliniczne kokcydiozy, nawet kiedy dawka leku była dwa razy większa niż zalecana. Brak skuteczności toltrazurilu potwierdzono także badaniami kału, w których wykazano obecność postaci rozwojowych kokcydiów, które nie powinny się tam znaleźć po podaniu leku (16).

Warto również zwrócić uwagę na to, że w niektórych przypadkach po osiągnięciu dobrych efektów zwalczania kokcydiozy hodowcy zaprzestają metafilaktyki choroby. Konsekwencją takiego postępowania jest nawrót jej klinicznych objawów w stosunkowo krótkim czasie po zaprzestaniu stosowania leku. 

W celu zapobiegania występowaniu objawów klinicznych kokcydiozy u nowonarodzonych prosiąt (3-, 5-dniowych) toltrazuril najczęściej stosowany jest doustnie w dawce 20 mg/kg masy ciała. Od niedawna na rynku dostępne są preparaty (Baycox Iron firmy Bayer oraz Forceris firmy Ceva) pozwalające na jednoczesną profilaktykę objawów klinicznych kokcydiozy oraz niedoboru żelaza. Podawane są one jednokrotnie, w pojedynczej iniekcji domięśniowej za uchem, w czasie od 24 do 96 godzin po urodzeniu (17).

Podsumowanie

Kokcydioza jest powszechnie występującą chorobą świń, dlatego sposoby jej zwalczania powinny należeć do podstawowej wiedzy lekarza weterynarii zajmującego się ochroną zdrowia trzody chlewnej. W obecnych czasach kontrolowanie inwazji kokcydiów w stadzie świń nie nastręcza trudności, oczywiście o ile pamięta się o kilku podstawowych zasadach zwalczania C. suis. Ponadto nowe produkty dostępne na rynku sprawiają, że profilaktyka kokcydiozy może być jeszcze łatwiejsza.