Prof. dr hab. Bożena Obmińska-Mrukowicz ‒ Najważniejsze to umieć rozpoznawać przewlekły ból

Prof. dr hab. Bożena Obmińska-Mrukowicz w 1978 roku ukończyła wrocławski Wydział Medycyny Weterynaryjnej. Jest specjalistą z zakresu farmakologii weterynaryjnej, przy czym prowadzi badania eksperymentalne przede wszystkim dotyczące aktywności immunotropowej i przeciwnowotworowej substancji pochodzenia naturalnego i syntetycznego, które są lub potencjalnie mogą być wykorzystywane w lecznictwie weterynaryjnym. Prywatnie nie wyobraża sobie funkcjonowania bez swojej rodziny, bez obecności ukochanych dwóch psów i dwóch kotów, jest wielbicielką każdej muzyki z wyjątkiem rapu i techno, codziennie musi przeczytać choć kilka stron powieści współczesnej.

Przewlekły ból u zwierząt to wyzwanie zarówno dla lekarza weterynarii, jak i opiekuna zwierzęcia, ponieważ zwierzę nie jest w stanie powiedzieć co, gdzie, i że w ogóle coś go boli. Jak zatem najczęściej rozpoznaje się ból u zwierząt ?

Niezwykle istotne w ocenie i rozpoznawaniu bólu u zwierząt jest posiadanie wiedzy i doświadczenia dotyczącego naturalnych zachowań charakterystycznych dla danego gatunku jak również posiadanie umiejętności rozumienia mowy ciała zwierzęcia. Do oceny odczuwania bólu występującego u zwierząt towarzyszących stosowane są specjalne kwestionariusze według których zwraca się szczególną uwagę na wygląd zwierzęcia i jego zachowanie, wokalizację i jej jakość, zwracanie uwagi zwierzęcia na chorą, uszkodzoną część ciała, mobilność oraz reakcję na dotyk. Jednym z obiektywnych i przydatnych kwestionariuszy, który pomaga w sposób uporządkowany obserwować potencjalne zmiany zachowania psa wskazujące na odczuwanie bólu, zwłaszcza ostrego bólu receptorowego, nawet też bólu o przedłużonym czasie trwania, jest skala czucia bólu Glasgow, która jest obecnie uznana jako zwalidowana metoda oceny bólu ostrego u psów. Opiera się na punktowej ocenie zachowania zwierzęcia.

Ma postać usystematyzowanej ankiety, którą wypełnia lekarz, oceniając spontaniczne zachowanie psa, jego interakcje oraz reakcję na omacywanie bolesnego obszaru ciała. Za każde wykonane badanie i/lub poczynioną obserwacje lekarz przydziela punkty. Zasady interpretacji uzyskanych wyników: poszczególne punkty należy zsumować, maksymalna liczba punktów wynosi 24 lub 20 (jeżeli nie zostało wykonane badanie dotyczące oceny poruszania się psa. W przypadku uzyskania wyniku 6/24 lub 5/20 wymagane jest wdrożenie programu zwalczania lub leczenia bólu. Wypełnienie powyższego kwestionariusza jest pomocne w dokonaniu behawioralnej oceny odczuwania bólu, co może być przydatne w wyborze farmakoterapii interwencyjnej. Jednak zastosowanie proponowanej skali oceny bólu nie umożliwia pełnego rozpoznania i oceny bólu chronicznego, a zwłaszcza neuropatycznego.

Kolejną metodą opracowaną w postaci skali wieloparametrycznej jest skala oceny bólu Uniwersytetu w Melbourne. Jest ona wykorzystywana jedynie u psów i bierze pod uwagę zachowanie oraz objawy kliniczne stwierdzone u pacjentów. Skala ta składa się z sześciu elementów, są to: parametry fizjologiczne (liczba tętna, częstotliwość oddechów, temperatura ciała), odpowiedź na omacywanie bolesnego obszaru ciała, aktywność, reaktywność na bodźce środowiskowe, postawa oraz wokalizacja. Osoba wykorzystująca do oceny bólu tej skali przypisuje każdemu z wymienionych elementów określoną liczbę punktów. Na podstawie liczby punktów uzyskanej w tej skali ból może być określony jako łagodny (1-5 punktów), umiarkowany (6-13 punktów), silny (14-21 punktów) lub niemożliwy do zniesienia 921-27 punktów). Konieczność rozpoczęcia leczenia przeciwbólowego u zwierzęcia odpowiada uzyskaniu punktacji ≥ 10.

Skalą oceny bólu, którą można wykorzystać do oceny bólu u psów i kotów jest skala Uniwersytetu Stanowego Kolorado. Przedstawia ona gotowe opisy w postaci rubryk, spośród których wybiera się te najlepiej oddające stan zwierzęcia. Ta skala uwzględnia zachowanie zwierzęcia, jego rekcje na omacywanie bolesnego obszaru ciała oraz ocenę stanu usztywnienia ciała. Z kolei do oceny bólu przewlekłego u psów wykorzystuje się skrócony katalog oceny bólu u psów (CBPI – ang. canine brief pain inventory). Dokument ten ma formę ankiety, którą wypełnia właściciel zwierzęcia w celu ilościowej oceny nasilenia bólu przewlekłego i jego wpływu na codzienne funkcjonowanie psa.

Kwestionariusz CBPI zawiera cztery pytania dotyczące stopnia bólu występującego u psa oraz sześć pytań z zakresu wpływu bólu na codzienną aktywność psa, co przekłada się na to jak dalece odczuwany przez psa ból przeszkadza w jego codziennym funkcjonowaniu. Kwestionariusz wypełniany jest co pewien okres dając możliwość wykrycia zmian w kondycji zwierzęcia po interwencji lekarskiej polegającej na podawaniu leków lub przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego oraz progresji lub ustępowania choroby.

Z kolei Helsińska skala oceny bólu przewlekłego (HCPI – ang. Helsinki chronić pain index) przeznaczona jest do stosowania u psów z chorobą zwyrodnieniowa stawów. U zwierząt towarzyszących ostry ból wywołuje bardzo charakterystyczne zmiany zachowania. U kotów to natychmiastowe zmniejszenie aktywności, utrata apetytu, wyciszenie, ukrywanie się, wokalizacja, nadmierne wylizywanie określonej okolicy ciała, uderzanie ogonem, agresja. Z kolei u psów ostry ból wywołuje zmiany w postawie i pozycji ciała, zmiany w usposobieniu, wokalizację, zaburzenia reakcji na dotyk, zaburzone reakcje na kontakt z człowiekiem, zaburzenia poruszania się i niechęć do jedzenia.

Wielkim wyzwaniem dla lekarza weterynarii jest umiejętność oceny występowania i określenia natężenia bólu przewlekłego, który zawsze prowadzi do wystąpienia u zwierzęcia zmian behawioralnych wpływając jednocześnie negatywnie na strukturę i funkcje ośrodkowego układu nerwowego przez wywoływanie zaburzeń przepływu krwi w mózgu i indukcję ubytku neuronów w korze mózgowej i wzgórzu. Najczęściej występującym następstwem bólu chronicznego u psa czy kota jest depresja, unikanie kontaktu, występowanie zachowań nietypowych, które wcześniej nie występowały, niechęć do ruchu, nietypowe ruchy, unikanie kontaktu z człowiekiem czy innymi zwierzętami, występowanie zachowań impulsywno-kompulsywnych.